Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα ΙΣΤΟΡΙΑ. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων
Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα ΙΣΤΟΡΙΑ. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων

Κυριακή 23 Ιουλίου 2017

"Η Σάμος του χτες" - Φεστιβάλ κρασιού 1967

του Νίκου Νόου

Το καλοκαίρι του 1967, η κυβέρνηση των Συνταγματαρχών, που είχε αναρριχηθεί στην εξουσία την άνοιξη του ίδιου χρόνου, για να σπάσει την απομόνωση που την είχαν περιορίσει οι Ευρωπαίοι, οργάνωσε τουριστικά πανηγύρια σε όλη την Ελλάδα.

Στη Σάμο είχαμε ένα θεαματικό Φεστιβάλ κρασιού με μουσικά και χορευτικά συγκροτήματα και μαζορέτες από πολλά κράτη της Ευρώπης.

Στο Βαθύ, η πλατεία Πυθαγόρα με τον παραλιακό δρόμο, μετατράπηκε σε ένα απέραντο σκηνικό, όπου τεράστια μπουκάλια με υποτιθέμενο κρασί, έκλειναν τον εντυπωσιακό διάκοσμο από την πλευρά της θάλασσας. Όμως υπήρχαν και πραγματικά βαρέλια με μοσχάτο και άσπρο κρασί, που είχαν μεταφερθεί στην πλατεία, προσφορά της Ένωσης Οινοποιητικών Συνεταιρισμών.

Αψίδες θριάμβου με συνθήματα της «επανάστασης» και τον Φοίνικα να αναγεννιέται από την τέφρα του, είχαν καλύψει το μνημείο των ηρώων και ένα σημαντικό μέρος της πλατείας Πυθαγόρα.

Το «λιοντάρι» βρίσκεται ακόμα στην θέση του, η αποκαθήλωση θα ακολουθήσει τον επόμενο χρόνο. Τώρα έχει απλά σκεπαστεί από το... πουλί και δεν μπορεί να δείξει τα δόντια του... Υπερφυσικά τσαμπιά με κληματόφυλλα αποτελούσαν μέρος απ’ το διάκοσμο.

Μουσικές και χορευτικά συγκροτήματα, ευρωπαϊκά και τοπικά, έδιναν κάθε βράδυ για μια εβδομάδα, παράσταση στην εξέδρα που είχε στηθεί, -αυτό το σκηνικό θα το δώσουμε σε μια άλλη φωτογραφία-, πάνω στην ιστορική πλατεία.

Το Ξενία, το διαμάντι αυτό της 10ετίας του 60, αστράφτει λαμπερό στον ήλιο και ένα κότερο έχει αράξει στο ύψος της πλατείας με τον πανηγυρικό διάκοσμο.

Στον παραλιακό, ένας αγρότης με το σκιάδι στο κεφάλι και τις κοφίνες φορτωμένες στο γάιδαρο, διασχίζει αδιάφορος το δρόμο. Ίσως είναι η τελευταία εικόνα μιας εποχής που χάνεται με γρήγορο βηματισμό.

Από την έντυπη έκδοση

Κυριακή 16 Ιουλίου 2017

Η θεά Ήρα και η θεά Αθηνά ανταλλάσσουν χειραψία για τη Σάμο


Οι Αθηναίοι τιμούν και χορηγούν προνόμια στη σύμμαχό τους Σάμο ως ένδειξη ευγνωμοσύνης για την πίστη και αφοσίωσή της στο τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου, όταν άλλοι σύμμαχοι είχαν αποσκιρτήσει. 

Στο ανάγλυφο οι προστάτιδες θεές των δύο πόλεων, η Αθηνά και η Ήρα αντίστοιχα, ανταλλάσσουν χειραψία σε ένδειξη συμφωνίας. 405/4 και 403/2 π.Χ. - Μουσείο Ακρόπολης.

Τρίτη 11 Ιουλίου 2017

Τα καλύβια και ο ρόλος τους, στη ζωή της Σάμου



Πριν από τον πόλεμο (1940) και για αρκετά χρόνια μετά, όταν έκλειναν τα σχολεία και έμπαινε το καλοκαίρι, ολόκληρος ο αγροτικός πληθυσμός μετακόμιζε στις εξοχές, στα κτήματα με καλύβια. Το αγροτικό νοικοκυριό, με κύριο άξονα το καλύβι με το φούρνο του, κάλυπτε τις ανάγκες της οικογένειας.


Επειδή ο χώρος της καλύβας ήταν μικρός και οι φαμελιές μεγάλες, οι άνδρες και τα μεγάλα παιδιά κοιμόνταν έξω στις τσαρδάκες (τσαρδάκια), που κατασκεύαζαν πρόχειρα με κλαδιά και υλικά που έδινε η φύση.


Φυσικά, η μετάβαση της οικογένειας στην εξοχή δεν γινόταν για λόγους παραθερισμού, χωρίς να παραβλέψουμε κι αυτό το στοιχείο. Περισσότερο εξυπηρετούσε τις ανάγκες της αγροτικής οικογένειας για την καλλιέργεια των χωραφιών και τη συγκομιδή των καρπών.

Έτσι η Σάμος, κατ’ εξοχήν αγροτικό νησί, είχε γεμίσει από καλύβια, με τον απαραίτητο φούρνο. Εκεί μαγείρευαν, έψηναν το ψωμί τους και φούρνιζαν τα διάφορα προϊόντα που ήταν απαραίτητα για τη διατροφή τους κατά τη διάρκεια του χειμώνα: μπουκνάκια (σαμιώτικα μαύρα σύκα), καρούμπες (χαρούπια) συνήθως τις πλατιές, που μικροί τις λέγαμε σοκολάτες, τα μικρά κουντουρίδια που προορίζονταν για τα ζώα, σύκα, τζιτζίφια, σταφίδες, παξιμάδια. Εκεί έφτιαχναν μουσταλευριές και πετιμέζι.

Στο διάστημα του καλοκαιριού έπρεπε να μαζευτεί η σοδιά και να αποθηκευτεί στο κελάρι. Ακόμα καθάριζαν τα λιόδεντρα και το έδαφος για το μάζεμα του καρπού. Οι ελιές έπρεπε να μαζευτούν μία μία από τη γη. Ετοίμαζαν τα χωράφια για σπορά, φρόντιζαν τα καπνά και τελείωναν με τον τρύγο.

Αυτό το ρόλο έπαιξαν τα καλύβια στη Σάμο.

Σήμερα τα περισσότερα έχουν καταρρεύσει. Μερικά έγιναν αγροτικές κατοικίες με σύγχρονο εξοπλισμό, το ρεύμα της ΔΕΗ έφτασε παντού και κάποια άλλα μεταμορφώθηκαν σε βίλες.


Νίκος Νόου – τριάντα πέντε χρόνια με το φακό της επικαιρότητας 1960-1995

https://mpalos.blogspot.gr/

Τρίτη 27 Ιουνίου 2017

Τα υπαίθρια ιερά της Κυβέλης στη Σάμο

Της Αρχαιολόγου Βασιλικής Γιαννούλη

Ήδη από τα τέλη του 19ου αι. ήταν γνωστό ότι οι δυτικές και βόρειες παρυφές της άνω πόλης της αρχαίας Σάμου ορίζονταν κατά μεγάλο μέρος τους από συστάδες κογχών, λαξευμένες στον φυσικό βραχισμό, οι οποίες ταυτίστηκαν ορθά ως υπαίθρια ιερά, αφιερωμένα στην Μητέρα-θεά Κυβέλη. 

Η τελευταία μεγάλη πυρκαγιά, που έπληξε το νησί τον Ιούλιο του 2000 αποψίλωσε εντελώς τον χαμηλό λόφο επάνω από το Αρτεμίσιο, με αποτέλεσμα να έλθει στο φως ένα ακόμη εντυπωσιακό ως προς την δομή του υπαίθριο ιερό.

Ναΐσκος Κυβέλης, 4ου αι. π.Χ. από την εννεάκρουνο της Αθήνας (0,45 Χ 0,27 μ.), Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Είναι γνωστό ότι οι ανασκαφές, που διεξάγει εδώ και πάνω από 35 χρόνια η Ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία στην περιοχή της κάτω πόλης της αρχαίας Σάμου (η έκταση της οποίας συμπίπτει περίπου με την έκταση που καταλαμβάνει ο σύγχρονος οικισμός του Πυθαγορείου), σωστικές στην πλειοψηφία τους λόγω της ραγδαίας τουριστικής ανάπτυξης, έχουν φέρει στο φως το μεγαλύτερο μέρος του οικιστικού ιστού της, την Αγορά, δημόσια κτίρια και ιερά και μεγάλο μέρος του οδικού της δικτύου.

Οι ανασκαφές στο Πυθαγόρειο

Σχετικά πρόσφατα άρχισαν συστηματικές έρευνες στην περιοχή της άνω πόλης, για την οποία μέχρι τότε οι γνώσεις μας ήταν πολύ περιορισμένες, βασισμένες κυρίως στην περιγραφή του Στράβωνα, ο οποίος σαφώς διακρίνει το επίπεδο μέρος της πόλης (κάτω πόλη) και το τμήμα της εκείνο που «σκαρφαλώνει στην πλαγιά του βουνού (της Αμπέλου) που υψώνεται από πάνω της». Όμως οι κατά καιρούς επιφανειακές έρευνες και τα ορατά αρχιτεκτονικά λείψανα ενίσχυαν την υπόθεση ότι εκεί απλωνόταν μια από τις σημαντικότερες συνοικίες της αρχαίας Σάμου, με πολυτελείς κατοικίες και δημόσια κτίρια, λόγω της προνομιακής θέσης της και της πανοραμικής θέας σε όλη την ΝΑ. ακτή του νησιού, το Ηραίο και την Μυκάλη, με εποπτεία των θαλάσσιων δρόμων που συνδέουν τα Δωδεκάνησα και όλη την ΝΑ. Μεσόγειο με τις ακτές της Μικράς Ασίας και τα νησιά του Β.Α. Αιγαίου. Στην ίδια περιοχή οι σύγχρονοι ερευνητές τείνουν να αναγνωρίσουν την τοποθεσία της ακρόπολης της αρχαίας Σάμου, υπόθεση που ενισχύεται με τα πρόσφατα ευρήματα στην περιοχή.

Με τις έρευνες αυτές τεκμηριώνεται και ουσιαστικά η μεγάλη έκταση της πόλης που έφθανε το 1 τ. χλμ περίπου, αν συνυπολογισθεί η έκταση στην κορυφή του βουνού Αμπελος, που είχε αφεθεί αδόμητη για λόγους ασφαλείας μέχρι το βόρειο σκέλος του τείχους, το οποίο είχε περίμετρο 6 χλμ.

Εκτός από την αναμφίβολα δεσπόζουσα λατρεία της Ήρας, το ιερό της οποίας ήταν από τα σημαντικότερα και πλέον ονομαστά στην μεσογειακή λεκάνη και σαφώς εξαρτιόταν από την πόλη, οι ανασκαφές στο Πυθαγόρειο έφεραν στο φως και άλλα σημαντικά ιερά και ναούς1. Τέσσερις τουλάχιστον ναοί βρέθηκαν, όπως άλλωστε ήταν αναμενόμενο, στην περιοχή της αρχαίας αγοράς ή κοντά σ’ αυτήν, και πάντως εκατέρωθεν της Ιεράς Οδού, που οδηγούσε από την πόλη στο Ηραίο. Δυο απ’ αυτούς παραμένουν αταύτιστοι, ο τρίτος προς Β. της Ιεράς Οδού έχει ταυτιστεί με τον ναό του Διονύσου και ένας τέταρτος, στην περιοχή της Αγοράς, με τον ναό της Αφροδίτης. Πιθανή θεωρείται η ύπαρξη ενός ακόμη ιερού στις δυτικές παρυφές του λόφου του Κάστρου, προς Ν. της αρχαίας αγοράς, ενώ με δημόσιο οικοδόμημα -πιθανότατα ναϊσκό- ταυτίζεται ένα από τα σημαντικά κτίρια της αρχαϊκής Σάμου, το οποίο αποκαλύφθηκε στην Ν.Α. περιοχή της πόλης, προς το λιμάνι, σχετικά απομακρυσμένο από τα υπόλοιπα ιερά.

Μια επιγραφή που βρέθηκε δυτικά, έξω από την πόλη, τεκμηριώνει την ύπαρξη ενός ακόμη ιερού της Αθηνάς -προστάτιδας θεάς των Αθηνών- που ιδρύθηκε προφανώς από τους Αθηναίους κληρούχους, ίσως κατά την περίοδο της πρώτης αθηναϊκής κληρουχίας του 441/440 π.Χ.2. Είναι πιθανόν ο ναός να βρισκόταν στην μεγάλη πεδιάδα της Χώρας, δυτικά από το Προάστειο της πόλης, που αναφέρεται στον Ηρόδοτο, όπου έχουν εντοπισθεί πολλές αγροτικές επαύλεις σε διάφορα σημεία, οι οποίες χρονολογικά συμπίπτουν με την περίοδο της αθηναϊκής κληρουχίας.

Το 1979 ανακαλύφθηκε εξ άλλου, αμέσως έξω από το δυτικό σκέλος του τείχους, το γνωστό από την διήγηση του Ηροδότου ιερό της Αρτέμιδος, το οποίο ο ανασκαφέας χρονολογεί στους προπολυκράτειους χρόνους (σχέδ. 1). Με το ιερό αυτό συμπληρώνεται η περιορισμένη οπωσδήποτε εικόνα που έχουμε για τα ιερά της κάτω πόλης και που ελπίζουμε να ολοκληρωθεί με συμπληρωματικές έρευνες στο μέλλον. Ένα από τα σημαντικά στοιχεία που ήλθαν στο φως κατά την ανασκαφή του Αρτεμισίου, είναι η ανακάλυψη πλακόστρωτης οδού, η οποία οδηγούσε στις Ν.Δ. παρυφές της άνω πόλης και στα ιερά που υπάρχουν στην ίδια με το Αρτεμίσιο περιοχή, αμέσως προς Β. του.

Τοπογραφικό των ανασκαφών των ιερών της θεάς Κυβέλης στη Σάμο.

Θα πρέπει εξ αρχής να διευκρινισθεί ότι η περιοχή όπου αναπτυσσόταν στην αρχαιότητα η άνω πόλη της αρχαίας Σάμου, προς Β. του σημερινού οικισμού, παραμένει άσκαφτη στο μεγαλύτερο μέρος της, επειδή εντάσσεται σε αδόμητη ζώνη προστασίας και ως εκ τούτου δεν υπήρχε ανάγκη να γίνουν σωστικές ανασκαφές. Από τα ιερά, που ασφαλώς υπήρχαν στην περιοχή της, δυο είναι μέχρι στιγμής γνωστά, ενώ πρόσφατα ευρήματα συνηγορούν για την πιθανότητα ύπαρξης και άλλων, όπως είναι φυσικά αναμενόμενο.

Ένα απ’ αυτά θα πρέπει να αναζητηθεί στην θέση του μεγάλου κτιριακού συγκροτήματος «ανακτορικού» τύπου (σχέδ. 1, αρ. 8), το οποίο δεσπόζει στο μέσον περίπου της άνω πόλης3, όπου αποκαλύφθηκε τετράπλευρη κατασκευή, με χαμηλό λίθινο πλαίσιο και δάπεδο στρωμένο με ακανόνιστα πελεκημένες λίθινες πλάκες. Η κατασκευή, αν και μικρότερη σε μέγεθος, παραπέμπει αμέσως στα γνωστά και συνήθη αναθηματικά βάθρα της αρχαϊκής περιόδου, που αφθονούν στο Ηραίο της Σάμου. Είναι προφανές ότι το θεμέλιο αυτό, σε σχέση μάλιστα με τα υπόλοιπα αρχαϊκά λείψανα που βρέθηκαν στον χώρο, αφήνει ανοικτή την πιθανότητα εντοπισμού ενός ακόμη ιερού ή κάποιου σημαντικού δημόσιου οικοδομήματος των αρχαϊκών χρόνων στην άνω πόλη.

Στο δυτικό άκρο της άνω πόλης, γνωστό είναι το Θεσμοφόριο των κλασικών χρόνων (ιερό της Δήμητρας και της Κόρης), που ανακαλύφθηκε το 1976 σε μικρή απόσταση ανατολικά από το δυτικό σκέλος του τείχους (σχέδ. 1). Μολονότι δεν έχει ακόμα μελετηθεί, η ταύτισή του θεωρείται βέβαιη, εκτός των άλλων και από τα πολυάριθμα ειδώλια του τύπου των «υδριαφόρων», που κατέχουν σημαντικό μέρος των πλούσιων αφιερωμάτων του ιερού.

Τα υπαίθρια ιερά της Μητέρας-θεάς Κυβέλης

Ήδη από τέλη του 19ου αι., ήταν γνωστό ότι οι δυτικές και βόρειες παρυφές της άνω πόλης της αρχαίας Σάμου ορίζονταν κατά μεγάλο μέρος τους από συστάδες κογχών λαξευμένες στο φυσικό βραχισμό, οι οποίες ταυτίστηκαν ορθά ως υπαίθρια ιερά, αφιερωμένα στην Μητέρα-θεά Κυβέλη. Αναφορά σ’ αυτά γίνεται για πρώτη φορά το 1898 από τον J. Böhlau, ανασκαφέα της εκτεταμένης δυτικής νεκρόπολης. Μόλις το 1975 όμως έγινε από τον R. felsch μια πρώτη προσπάθεια καταγραφής, σχεδίασης και φωτογράφισης αρκετά μεγάλου αριθμού κογχών κυρίως στα βόρεια ιερά, όσο μπορούσε να επιτρέψει η πυκνή φυσική βλάστηση που καλύπτει το βουνό και κάνει δυσχερή ακόμα και σήμερα την έρευνα4.

Τα όρια μεταξύ του πολεοδομικού ιστού και της περιοχής των ιερών καθορίζει μέχρι και σήμερα ο επαρχιακός δρόμος, που οδηγεί από το Πυθαγόρειο στο Ευπαλίνειο, ακολουθώντας ασφαλώς την πορεία κάποιου αρχαίου προδρόμου του, ο οποίος εκμεταλλεύθηκε σωστά τον σαφή διαχωρισμό μεταξύ του βόρειου απότομου, πρανούς από γκρίζο σκληρό ασβεστόλιθο και του νότιου, που σχηματίσθηκε κυρίως από κατολισθήσεις λατύπης και οστράκων επάνω στο φυσικό μαλακό κοκκινόβραχο – διαχωρισμό που παρατηρείται σε όλο, σχεδόν, τον κατά μήκος άξονα της πλαγιάς του βουνού. Ακόμη περισσότερο, θα πρέπει εδώ να αναζητηθεί το βόρειο όριο της κατοικημένης περιοχής της αρχαίας πόλης, σχεδόν αμέσως μετά από το οποίο αρχίζει ο σκληρός βραχισμός με τα ιερά της Κυβέλης.

Περισσότερο γνωστές στους προηγούμενους ερευνητές φαίνεται να ήταν οι δυο μεγάλες ομάδες συστάδων κατά μήκος του οριζόντιου άξονα του βουνού της Σπηλιανής, ενώ από την τρίτη ομάδα (δυτικό ιερό), αμέσως εσωτερικά από το δυτικό σκέλος του τείχους της πόλης, μόνο σποραδικές κόγχες και λαξεύματα είχαν εντοπισθεί, τόσο από εκείνους όσο και από την υπογράφουσα κατά την προσπάθεια εντοπισμού τους, με σκοπό την ένταξη των ιερών στο τοπογραφικό της αρχαίας Σάμου. Όμως, η τελευταία μεγάλη πυρκαγιά, που έπληξε το νησί τον Ιούλιο του 2000, αποψίλωσε εντελώς τον χαμηλό λόφο επάνω από το Αρτεμίσιο, με αποτέλεσμα να έλθει στο φως ένα ακόμη εντυπωσιακό ως προς την δομή του υπαίθριο ιερό.

Η πρόσβαση στα ιερά φαίνεται ότι γινόταν από δρόμους και μονοπάτια, δυο από τους οποίους εντοπίσαμε: τον ένα στο ιερό της Αρτέμιδος, όπως είπαμε παραπάνω, και έναν ακόμα στην περιοχή της αρχαίας αγοράς, ο οποίος ξεκινούσε από τον δεύτερο κύριο οδικό άξονα της αρχαίας πόλης, που οδηγούσε στο ανατολικό τμήμα του νησιού και τον ναό του Ποσειδώνα κοντά στον πορθμό της Μυκάλης. Η ανοδική πορεία συνεχιζόταν με σκαλοπάτια λαξευμένα στο απότομο πρανές, όπως επίσης κλίμακες συνέδεαν μεταξύ τους τα διάφορα επίπεδα των ιερών.

Με εξαίρεση δυο κόγχες που εντοπίσθηκαν το 1967 έξω από το ανατολικό σκέλος του τείχους, κοντά στην πύλη Ε, και παραμένουν οι μοναδικές μέχρι στιγμής γνωστές στην ανατολική περιοχή της πόλης, τα ιερά αρχίζουν σε απόσταση περίπου 150 μ. δυτικά από το ανατολικό τείχος, αναζητώντας συνήθως μια ενιαία επιφάνεια του βράχου -σαν παραπέτασμα, όπως συμβαίνει με τις τέσσερις πρώτες συστάδες που βρίσκονται στην ίδια υψομετρική γραμμή. Όταν αυτή η ενιαία επιφάνεια παύει να υπάρχει, αναζητείται μια παρόμοια στο αμέσως επόμενο επίπεδο, όπως συμβαίνει από την 5η συστάδα και μέχρι την περιοχή του θεάτρου. Μεμονωμένες κόγχες πάντως ή και ολιγάριθμες ομάδες κογχών βρέθηκαν επίσης βόρεια και νότια σε όλο το μήκος της κύριας γραμμής των ιερών. Σε πολλές περιπτώσεις, εμπρός από τις συστάδες είχε διαμορφωθεί στενή εξέδρα, στην οποία οδηγούσαν λίγες βαθμίδες. Για λόγους που υπαγορεύονται καθαρά από την μορφολογία του εδάφους, οι ομάδες των συστάδων του βόρειου ιερού χωρίστηκαν σε Β.Α. και Β.Δ. ιερό, με διαχωριστικό σημείο την περιοχή του αρχαίου θεάτρου, όπου η διάνοιξη της σύγχρονης επαρχιακής οδού Πυθαγορείου-Σπηλιανής θα πρέπει να κατέστρεψε την αδιάσπαστη συνοχή της γραμμής των συστάδων, που σίγουρα υφίστατο κατά την αρχαιότητα (σχέδ. 1).

Το Β.Α. ιερό

Η πρόσβαση στο Β.Α. ιερό γινόταν βόρεια από το μεγάλο κτιριακό συγκρότημα (βλ. παραπάνω) με πλατείς αναβαθμούς λαξευμένους στον βράχο, που οδηγούν σε μεγάλο πλάτωμα με δυο ιερά σπήλαια. Επάνω από το πλάτωμα αρχίζει η πρώτη συστάδα, που αποτελείται από οκτώ κόγχες, τετράπλευρες ή ορθογώνιες, σε μια από τις οποίες, την μόνη αετωματική, σώζεται το αποτύπωμα του ανάγλυφου που την κοσμούσε. Η 2η συστάδα αποτελείται από πέντε κόγχες, από τις οποίες οι τρεις αετωματικές και μία διπλή. Εντυπωσιακότερη είναι η 3η συστάδα με δώδεκα κόγχες, από τις οποίες μία μόνον αετωματική (εικ. 1). Στο δυτικό άκρο της σχηματίζεται ο πρώτος από τους λαξευτούς ορθογώνιους χώρους, που αφθονούν και στα τρία ιερά, όπως θα δούμε, με άγνωστη προς το παρόν λειτουργικότητα αλλά εντυπωσιακές διαστάσεις. Ορθογώνια λαξεύματα εξάλλου, που δεν ανήκουν σε κόγχες και βρίσκονται σε αρκετό ύψος από το έδαφος, συναντάμε σε αρκετές από τις συστάδες και φαίνεται ότι μάλλον χρησίμευαν για την εναπόθεση αφιερωμάτων ή προσφορών στην θεά.

Η 4η συστάδα παρουσιάζει πιο περίπλοκη σύνθεση με οκτώ κόγχες (από τις οποίες δυο αετωματικές) και δυο φυσικά σπήλαια, που την χωρίζουν σε τρία τμήματα. Στο ένα από τα σπήλαια υπάρχει προσεκτικά λαξευμένο ορθογώνιο θρανίο, ίσως για την εναπόθεση προσφορών ή την τέλεση της λατρείας. Η δεύτερη από Α. κόγχη είναι η μοναδική μέχρι στιγμής στην οποία βρέθηκε εντορμία για την υποδοχή και στερέωση ανάγλυφου ή αγαλματιδίου της θεάς, ενώ σε μια άλλη κόγχη σώζεται ανάγλυφη παράσταση της θεάς, καθιστής με μικρό λιοντάρι στην αγκαλιά της -τύπος δημοφιλής που πρωτοεμφανίζεται στην εικονογραφία της θεάς τον 6ο π.Χ. αι.5 (εικ. 2).

Στην επόμενη συστάδα, που αποτελείται από τρεις κόγχες, από τις οποίες μία αετωματική, σώζεται σε καλή κατάσταση η παράσταση της καθήμενης σε θρόνο θεάς, πιθανώς με πόλο -τύπος γνωστός στην εικονογραφία από το τέλος του 6ου μέχρι τον 5ο αι. π. Χ. (εικ. 3). Μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν δυο οριζόντιες ταινίες στα δεξιά της μορφής, οι οποίες πιστεύουμε ότι αναπαριστούν είτε τους λαξευμένους στον βράχο αναβαθμούς για την πρόσβαση στο ιερό και, κατά συνεκδοχή, το ίδιο το ιερό της θεάς, είτε ένα λαξευμένο στον βράχο «θρόνο», ο οποίος υπονοούσε την «επιφάνεια» της Μητέρας θεάς, κατά το πρότυπο των φρυγικών ιερών.

Μετά από την 5η ομάδα, η ακολουθία των συστάδων περνά στην αμέσως ψηλότερα υψομετρική γραμμή και η διαχωριστική απόσταση μεταξύ τους μεγαλώνει. Στην 6η συστάδα, που αποτελείται από τέσσερις κόγχες, από τις οποίες μία διπλή αετωματική, βρίσκεται και η μόνη προς Α. προσανατολισμένη κόγχη, σε αντίθεση με το σύνολο των κογχών των βόρειων ιερών που είναι προσανατολισμένες προς Ν.

Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία για την ολοκλήρωση της εικόνας του ιερού εντοπίσθηκε πρόσφατα μεταξύ της 6ης συστάδας και του αρχαίου θεάτρου, όπου βρέθηκε, λαξευμένη στον βράχο μεγάλη ορθογώνια εξέδρα με αναβαθμό, στο πρόσωπο του οποίου σώζονται ίχνη επιχρίσματος με ασβεστοκονίαμα (σχέδ. 1, αρ. 4). Στο πλάτωμα της εξέδρας υπάρχει τετράπλευρο λάξευμα για την υποδοχή της πλίνθου, αγάλματος ή βωμού. Στο βόρειο τοίχωμα του πλαισίου της εξέδρας υπάρχουν τρεις κόγχες και σε μικρή απόσταση προς Ν. της δυο ακόμα. Κόγχες καταγράφηκαν από τον felsch και στην περιοχή βόρεια από το θέατρο, αλλά δεν στάθηκε δυνατόν να τις εντοπίσουμε λόγω της βλάστησης. Αντίθετα, μετά την πυρκαγιά αποκαλύφθηκαν δυο ακόμα νέες συστάδες στο επίπεδο περίπου των ήδη γνωστών, καταδεικνύοντας έτσι ότι η συνέχεια των κογχών είναι αδιάκοπη σε όλο τον κατά μήκος άξονα του «ιερού βουνού» και έτσι η θεά προστάτευε από βορρά το σύνολο της πόλης.

Το Β.Δ. ιερό

Με μόνη διακοπή στο σημείο όπου ο σύγχρονος δρόμος που οδηγεί στο μοναστήρι της Σπηλιανής πιθανόν να κατέστρεψε και άλλες κόγχες, αρχίζει αμέσως δυτικά το Β.Δ. ιερό. Δυο συστάδες εντοπίσθηκαν μόλις πρόσφατα και δεν έχουν μελετηθεί ακόμη, ενώ ενδιαφέρον παρουσιάζει μια μεμονωμένη κόγχη με μνημειώδεις διαστάσεις, η οποία βρέθηκε 24 μ. ψηλότερα από την υψομετρική γραμμή της 9ης συστάδας, η οποία είναι η μεγαλύτερη σε μήκος και εκτείνεται μέχρι την νότια είσοδο του Ευπαλινείου, με 24 κόγχες σε 4 ομάδες. Η μεμονωμένη μεγάλη κόγχη φέρει επίχρισμα με κονίαμα στερεωμένο σε υπόστρωμα από θραύσματα κεραμίδων και σώζει καθαρά το ίχνος από το αποκεκρουμένο ανάγλυφο.

Τα ενδιαφέροντα στοιχεία, που συγκεντρώνει η τελευταία αυτή συστάδα και θα παραθέσουμε στην συνέχεια, υπονοούν, νομίζουμε, μια ριζική αλλαγή από τον αμελέστερο και απλούστερο τρόπο κατασκευής των κογχών στο Β.Α. ιερό. Το πρώτο (ανατολικό) τμήμα της συστάδας αποτελούν έξι κόγχες από τις οποίες η μία διπλή. Για το δεύτερο, που παρουσιάζει την μεγαλύτερη συγκέντρωση με δεκατέσσερις κόγχες και μία εντορμία για την υποδοχή στήλης, έχει λαξευθεί προσεκτικά η παρειά του βράχου, ώστε να δίνει την εντύπωση τοίχου, μέρος του οποίου είναι εντελώς κάθετο και λείο. Εμπρός σε μία από τις κόγχες, ιδιαίτερα επιμελημένη και διαμορφωμένη με λίθινο πλαίσιο και αέτωμα, είχε βρεθεί από τον felsch πεσμένο το συνανήκον ανάγλυφο, του οποίου αγνοείται σήμερα η τύχη. Μπροστά στην κόγχη σώζονται λείψανα λιθόστρωτου από μικρά θραύσματα λιθόπλινθων, τοποθετημένα σε ερυθρωπό υπόστρωμα ασβεστοκονιάματος ως επίστρωση επάνω από μεγαλύτερες πλάκες. Μια άλλη κόγχη της ίδιας ομάδας παρουσιάζει την επιμελέστερη κατασκευή και μνημειώδεις διαστάσεις, με συνολικό ύψος 1,75 μ. (εικ. 4). Είναι διώροφη, με οριζόντια αυλάκωση, που εξέχει στα άκρα της κόγχης, για την υποδοχή καλυπτήριας πλάκας. Η κατώτερη κόγχη έχει επενδυθεί με παχύ στρώμα επιχρίσματος όπως και η επάνω, στο εσωτερικό της οποίας έχει λαξευθεί μικρότερη κόγχη με τοξοειδή οροφή. Η κόγχη επιστέφεται με αέτωμα και έχει πλευρικούς πεσσούς. Μεταξύ της δεύτερης και τρίτης ομάδας της 9ης συστάδας υπάρχει μεγάλο ορθογώνιο, τεχνητό σπήλαιο με άνοιγμα μήκους περίπου 3 μ., με ελαφρά θολωτή οροφή. Το δάπεδό του είναι λιθόστρωτο με επίστρωση κονιάματος και το άνοιγμά του κλείνει με τοιχίο κτισμένο με ακανόνιστους λίθους και κουρασάνι. Ακολουθούν προς τα δυτικά δυο συνεχόμενοι ορθογώνιοι χώροι με άγνωστη προς το παρόν λειτουργικότητα. Στο βόρειο τοίχωμα του ανατολικού χώρου σχηματίζεται ένα δεύτερο επίπεδο με οριζόντιο λάξευμα στον βράχο, παρόμοιο με τις άλλες συστάδες, ίσως για την εναπόθεση προσφορών στην θεά.

Την 9η συστάδα κλείνουν δυο μνημειώδεις κόγχες με ύψος που φθάνει μέχρι 1,20 μ., ανάμεσα στις οποίες έχει διαμορφωθεί πλατύς «πεσσός» (εικ. 5). Η μία απ’ αυτές είναι αετωματική με πεσσοειδή πλαίσια και καταχωμένη μέχρι το μισό περίπου του ύψους της. Εμπρός και δυτικά της είχαν εντοπισθεί το 1975 τρεις λιθόπλινθοι (βάθρα), από τις οποίες μία με περιτένεια. Εμπρός από τα βάθρα σχηματίζεται πλατύς αναβαθμός, η λαξευμένη με επιμέλεια κατατομή του οποίου του δίνει την μορφή κανονικής λιθοπλίνθου. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι διαστάσεις των δυο κογχών είναι μοναδικές τόσο στο βόρειο όσο και στο δυτικό ιερό, που θα δούμε αμέσως μετά, αν ληφθεί υπ’ όψη ότι όλες οι κόγχες που ερευνήθηκαν μέχρι στιγμής είναι κατά πολύ μικρότερες, σε μερικές δε δεν χωρούσε τίποτε μεγαλύτερο από ένα μικρό ειδώλιο της θεάς. Η εξαίρεση ίσως οφείλεται στο γεγονός ότι οι δυο κόγχες βρίσκονταν πολύ κοντά στο νότιο στόμιο του Ευπαλινείου ορύγματος, το οποίο έφερνε το πολύτιμο για την πόλη νερό, και από το σημείο αυτό ξεκινούσε ο μεγάλος εξωτερικός αγωγός, ο οποίος διοχέτευε το νερό σε κρήνες κατά μήκος της πλαγιάς του βουνού. Δυο ακόμα μεγάλες κόγχες, αμελούς κατασκευής, υπάρχουν αμέσως ανατολικά και βόρεια από το στόμιο. Το δάπεδο της μιάς αποτελεί λιθόπλινθος (εικ. 6), κάτω από την οποία διακρίνεται κενό, που σημαίνει πιθανώς ότι η κόγχη ήταν διώροφη και το κάτω τμήμα της είναι σήμερα επιχωμένο.

Το Δυτικό ιερό

Εντελώς διαφορετικό ως προς την δομή αλλά και την μορφή των κογχών παρουσιάζεται το δυτικό ιερό (εικ. 7), που βρίσκεται σε απόσταση 40 μ. περίπου ανατολικά από το δυτικό σκέλος του τείχους και καταλαμβάνει όλη την έκταση ενός χαμηλού λόφου ανάμεσα στο χαμηλότερο Αρτεμίσιο, που βρίσκεται στα Ν.Δ. του ιερού της Κυβέλης, και το ψηλότερα βρισκόμενο Θεσμοφόριο προς Β. του (σχέδ. 1). Εδώ οι κόγχες αποτελούν μικρές συστάδες παραταγμένες κατά διαστήματα σε όλα τα επίπεδα του λόφου, ο οποίος είναι οπωσδήποτε ομαλότερος από την απότομη πλαγιά του ψηλότερου βουνού της Αμπέλου, όπου εξαπλώνεται το βόρειο ιερό. Οι κόγχες είναι στην πλειοψηφία τους προσανατολισμένες νότια, νοτιοδυτικά και νοτιοανατολικά και μία προς Β. (η μόνη στο σύνολο των ιερών). Σε όλο τον λόφο βρέθηκαν κλίμακες που εξασφαλίζουν την πρόσβαση μεταξύ των διαφόρων επιπέδων, ενώ όλη η περιοχή του ιερού βρίθει από λαξεύματα και εντορμίες για την υποδοχή πλίνθων, αγαλμάτων, αναθηματικών βάθρων και πιθανώς ξύλινων κιόνων.

Οι συστάδες αποτελούνται, όπως είπαμε, από μικρό αριθμό κογχών (εικ. 8) και φαίνεται ότι οι περισσότερες ήταν στεγασμένες, όπως δείχνουν οι κυκλικοί και τετράγωνοι τόρμοι που υπάρχουν στα πλάγια και εμπρός τους, για την υποδοχή ξύλινων κιόνων, αλλά και οι επιχρωματισμένες κεραμίδες στέγης, που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα στον χώρο. Εμπρός στις περισσότερες συστάδες σχηματίζεται συνήθως εξέδρα, στην οποία οδηγεί λαξευμένος στον βράχο αναβαθμός (εικ. 9). Οι κόγχες στην πλειονότητά τους είναι ναόσχημες, με αέτωμα και πλευρικούς πεσσούς (εικ. 10) και ορισμένες έχουν μεγάλο σε σχέση με τις διαστάσεις τους βάθος, χαρακτηριστικό που δεν παρατηρείται στις αντίστοιχες του βόρειου ιερού (εικ. 11). Σ’ όλες τις συστάδες είναι παραταγμένες στο ίδιο ύψος και μόνον σε μία, μέχρι στιγμής, ανακαλύφθηκαν κόγχες σε δυο επίπεδα (εικ. 12). Ορισμένες φαίνονται ιδιαίτερα μικρές για να υποδεχθούν ανάγλυφο, οπότε πρέπει να υποθέσουμε ότι προορίζονταν για την τοποθέτηση μικρών πήλινων ειδωλίων ή ακόμα αναθηματικών επιγραφών. Οι πρώτοι καθαρισμοί σε ορισμένες συστάδες έφεραν στο φως πολυάριθμα ειδώλια της θεάς, που ανήκουν σε διάφορους τύπους γνωστούς στην εικονογραφία της.

Ο θρόνος της θεάς

Ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία του ιερού ανακαλύφθηκε στο ψηλότερο σημείο του λόφου, σε θέση περίοπτη, προς την οποία φυσικώ τώ λόγω ελκόταν η προσοχή του προσκυνητή. Ο βράχος έχει λαξευθεί σε σχήμα μεγάλου καθίσματος (εικ.13), με πλάτη που καταλήγει σε ημικυκλική απόληξη, και τρεις ψηλούς και πλατείς αναβαθμούς, οι οποίοι είναι φανερό ότι δεν ανήκουν σε κλίμακα. Στο ανατολικό τμήμα του βράχινου όγκου υπάρχουν δυο κόγχες και μία εντορμία, για την υποδοχή πιθανότατα βωμού για την τέλεση θυσιών ή την εναπόθεση προσφορών στην θεά. Ανακαλώντας παρόμοιες κατασκευές από ιερά της Μητέρας- θεάς στην απέναντι μικρασιατική ακτή, θα λέγαμε ότι και εδώ πρόκειται για ένα μνημειώδη «θρόνο» της θεάς, ανάλογο με αυτούς που βρέθηκαν π.χ. στην λεγόμενη «πόλη του Μίδα» και στο Kalehisar. Δυο παρόμοιοι, πολύ μικρότεροι βραχώδεις «θρόνοι» εντοπίσθηκαν σε δυο ακόμα σημεία στον λόφο του ιερού. Η παρουσία αυτού του τύπου των μνημείων στο σάμιο ιερό της Μητέρας θεάς αποτελεί απ’ ευθείας εισαγωγή από την γειτονική Μικρά Ασία, κυρίως από την Φρυγία, όπου υπάρχουν ήδη από τον 7ο αι. π.Χ. Ο «θρόνος» υπονοεί στην προκειμένη περίπτωση την παρουσία της ίδιας της θεάς, την οποία ο πιστός οραματίζεται ένθρονη, ενώ είναι πιθανό κατά την διάρκεια των λατρευτικών τελετών να προσαρμοζόταν στον θρόνο ένα φορητό άγαλμα, το οποίο θα συνέβαλε στην οπτική υλοποίηση του οράματος των πιστών.

Την υπόθεση για την εξαιρετική σημασία του βραχώδους μνημείου στην όλη δομή του δυτικού ιερού ενισχύει, νομίζουμε, μνημειώδης κλίμακα που βρέθηκε σε απόσταση 12 μ. περίπου ανατολικά από τον «θρόνο» και φαίνεται ότι οδηγούσε στο επίπεδο όπου βρισκόταν. Εκτός από το εντυπωσιακά μεγάλο πλάτος της, στην βόρεια πλευρά της υπάρχει προσκολλημένη μικρότερη κλίμακα με ψηλότερους αναβαθμούς σε αναλογία, όπως φαίνεται, ένα προς δυο της μεγάλης κλίμακας (εικ. 14). Η σκάλα οδηγούσε σε λαξευμένο πλάτωμα με πλαίσιο (εξέδρα) όπου διακρίνονται τετράπλευρα σκαλίσματα για την υποδοχή βωμών ή βάθρων. Τρεις κόγχες είναι λαξευμένες στην νότια παρειά της σκάλας και εμπρός της ο βράχος έχει λειανθεί προσεκτικά σχηματίζοντας μεγάλη επίπεδη «πλατεία» (εικ. 15), προς την οποία οδηγούν δυο μικρότερες κλίμακες στην ανατολική πλευρά της. Κοιλώματα που έχουν λαξευθεί προσεκτικά στην βόρεια και νότια πλευρά της «πλατείας» φαίνεται ότι συνέλεγαν το νερό, που πρέπει να έτρεχε από τις φυσικές σχισμές των βράχων και που ίσως χρησιμοποιόταν για τους ιερούς καθαρμούς. Η πρόσφατη αποκάλυψη αρχαϊκού τοιχίου στο ανατολικό μέρος της «πλατείας» επιβεβαίωσε τις αρχικές μας υποθέσεις, ότι το δυτικό ιερό πρέπει να ήταν και το αρχαιότερο, ήδη από την αρχαϊκή εποχή, το οποίο αργότερα επεκτάθηκε βόρεια, σ’ όλη την πλαγιά του βουνού6.

Το σημαντικό αυτό σύνολο συμπληρώνουν δυο ακόμα συστάδες κογχών προς Β. της μεγάλης κλίμακας, σε μία από τις οποίες σώζεται το διαβρωμένο ανάγλυφο της καθιστής θεάς (εικ. 16), το μοναδικό που βρέθηκε σε όλο το δυτικό ιερό, ενώ επάνω από την βορειότερη συστάδα σχηματίζεται ένα ακόμη πλάτωμα (εξέδρα) με πλαίσιο και μεγάλο ορθογώνιο λάξευμα για την υποδοχή πλίνθου, αγάλματος ή βωμού.

Συμπεράσματα

Ολοκληρώνοντας την περιγραφή των σαμιακών υπαίθριων ιερών της Μητέρας θεάς, η μελέτη των οποίων -θα πρέπει να σημειώσουμε- βρίσκεται ακόμα σε πρώιμο στάδιο, αξίζει να σταθούμε σε ορισμένα βασικά συμπεράσματα, ενδεικτικά ως προς την σημασία τους για την μελέτη της αρχαίας Σάμου. Η ίδια η έκτασή τους, μοναδική μέχρι στιγμής για ιερά αυτού του είδους στον ελλαδικό χώρο, τεκμηριώνει για πρώτη φορά την εξέχουσα σημασία της λατρείας της Κυβέλης στην πόλη της Σάμου7. Είναι γνωστό ότι οι πρώτοι ιεροί χώροι της θεάς στην Φρυγία, των αρχών του 7ου π.Χ. αι., κυρίως μεμονωμένες βραχώδεις προσόψεις και βαθμιδωτά μνημεία ή θρόνοι, βρίσκονταν συνήθως σε ορεινές, απομακρυσμένες περιοχές. Η θεά κατοικούσε στα όρη και ο πιστός την επισκεπτόταν στον φυσικό της χώρο. Τα ιερά των μεταγενέστερων εποχών, όπως στην Φώκαια, την Έφεσο και την Σάμο εντυπωσιάζουν με την μεγάλη έκτασή τους και βρίσκονται είτε εκτός των τειχών της πόλης, είτε εντός (όπως εν μέρει στην περίπτωση της Φώκαιας) αλλά έξω από τον οικιστικό ιστό, όπως στην Σάμο. Ωστόσο, θα πρέπει να λάβουμε υπ’ όψιν ότι όσον αφορά στην Σάμο, οι παλαιότερες της αρχαϊκής εποχές είναι ελάχιστα ή καθόλου μελετημένες και θα είχε ενδιαφέρον να ερευνηθεί μελλοντικά η σχέση π.χ. του αρχαιότερου ιερού με το προ του αρχαϊκού τείχισμα της πόλης, αν αποδειχθεί ότι αυτό υπήρχε. Πρόβλημα ακόμη ίσως να αποτελεί και το γεγονός ότι μέχρι στιγμής δεν φαίνεται να υπήρχε παρόμοιο ιερό στην ανατολική πλευρά της πόλης, την πλησιέστερη προς την μικρασιατική ακτή, απ’ όπου η λατρεία της θεάς πέρασε, όπως είπαμε, στην Ελλάδα, με την εξαίρεση δυο μεμονωμένων κογχών έξω από το ανατολικό σκέλος του τείχους. Στην περίπτωση που οι μελλοντικές έρευνες θα αποκαλύψουν περισσότερα στοιχεία στην περιοχή, καταδεικνύεται ότι τα ιερά ήταν έτσι διατεταγμένα που θα προστάτευαν την πόλη από τις τρεις ηπειρωτικές πλευρές (δυτική, βόρεια και ανατολική), ενώ η τέταρτη βρέχεται από την θάλασσα.

Η χρονολόγηση των ιερών παραμένει επίσης προβληματική, γιατί, όπως είναι γνωστό, δεν μπορούμε να βασιστούμε στην τυπολογία των κογχών, η οποία δεν χαρακτηρίζει με βεβαιότητα μια ορισμένη χρονολογική περίοδο, αλλά ούτε και στα στυλιστικά χαρακτηριστικά των ελάχιστων σωζόμενων λαξευμένων στις κόγχες αναγλύφων, πολύ φθαρμένων από την μακρόχρονη έκθεσή τους στις καιρικές συνθήκες.

Τα κινητά ανάγλυφα που έχουν μελετηθεί, λίγα σε αριθμό σε σχέση με την έκταση των ιερών, ανήκουν ένα στην υστεροαρχαϊκή (βλ. σημ. 5), όπως αναφέραμε παραπάνω, περίοδο και τα υπόλοιπα στους ελληνιστικούς χρόνους[1]8, αλλά πάντως η ακριβής τους προέλευση παραμένει άγνωστη. Ωστόσο τα πρώτα ευρήματα και οι συγκριτικές μελέτες στο δυτικό ιερό, του οποίου όμως μόλις άρχισε η ανασκαφή, μας επιτρέπουν την υπόθεση ότι πρόκειται για το αρχαιότερο από τα ιερά, το οποίο με την πάροδο των αιώνων επεκτάθηκε στις βόρειες παρυφές της πόλης. Αν το σύνολο των ιερών ήταν αφιερωμένο στην Μητέρα θεά δεν είναι ακόμα απόλυτα τεκμηριωμένο, η θέση όμως του δυτικού ιερού είναι ιδανικά επιλεγμένη, μεταξύ του Αρτεμισίου προς Ν. και του Θεσμοφορίου προς Β. του, αφού είναι γνωστό ότι οι λατρείες των τριών αυτών γυναικείων θεοτήτων είναι σχετικές μεταξύ τους. Θα πρέπει ακόμα να έχουμε κατά νου ότι η αρχαία Σάμος είναι Ιωνία και είναι πολλές οι ιωνικές πόλεις στην απέναντι μικρασιατική ακτή που αφιέρωσαν εκτεταμένα υπαίθρια ιερά στην προστάτιδα Μητέρα-θεά Κυβέλη.

Οι προβληματισμοί αυτοί θέτουν οπωσδήποτε ερωτήματα που παραμένουν προς το παρόν ανοικτά, στα οποία όμως ελπίζουμε ότι θα δώσει απαντήσεις η ολοκλήρωση της μελέτης των ιερών, ώστε να έχουμε ακριβέστερη εικόνα της τοπογραφίας της αρχαίας πόλης της Σάμου.

Παρατήρηση: Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στο τεύχος Νο 12 (Αύγουστος – Νοέμβριος 2003) του περιοδικού ΠΕΜΠΤΟΥΣΙΑ. Σημειώσεις:1. Βλ. K. Tsakos, Stadt und Nekropolen: Samos in der archaischen Epoche (6 Jh.), στό Samos – Die Kasseler Grabung 1894 (Kassel 1996), σ.123-131.2. Βλ. Gr. Shipley, A history of Samos (1987), σ. 113 κ.ε.3. Βλ. «Πεμπτουσία», τ. 1, σ. 68-77.4. Η πρώτη παρουσίαση του συνόλου των ιερών, όπως αυτά συμπληρώθηκαν με τις πρόσφατες έρευνες, έγινε από την υπογράφουσα το 2001 σε ανακοίνωση κατά την διάρκεια συνεδρίου στην Λυών (Γαλλία), βλ. V. Yannouli, Les sanctuaries de Cybèle à Samos, Πρακτικά Συνεδρίου Les cultes locaux dans les mondes grec et romain» (Lyon, Ιούνιος 2001), υπό εκτύπωση. 5. Για τις απεικονίσεις της Κυβέλης σε ανάγλυφα, βλ. E. Vikela, Bemerkungen zur Ikonographie und Bildtypologie der Meter-Kybelereliefs: Abstammung und Eigenständigkeit, AM 116, 2001, σ. 67-123. 6. Μέχρι προ τινος οι γνώμες των λίγων μελετητών που αναφέρθηκαν στα σάμια ιερά της Κυβέλης συνέκλιναν σε μία χρονολόγηση των ιερών το ανώτερο στα κλασικά χρόνια (βλ. f. Naumann, Die Ikonographie der Kybele in der phrygischen und der griechischen Kunst, MDAI (I), Beiheft 28 (1983), σ. 217), αν και υπάρχει ένα ανάγλυφο της θεάς που χρονολογείται στην ύστερη αρχαϊκή περίοδο (βλ. B. freyer-Schauenburg, Bildwerke der archaischen Zeit und des strengen Stils, SAMOS XI (1974), αρ. 87, πίν. 73). Μετά τα πρόσφατα ευρήματα είναι φανερό πλέον ότι το σαμιακό ιερό ιδρύθηκε κατά τα πρότυπα των αντίστοιχων του 6ου αι. που αφθονούν στην Μικρά Ασία, απ’ όπου εκείνη ακριβώς την περίοδο η λατρεία της θεάς περνάει στον ελλαδικό χώρο. 7. Αντίθετα, στην γειτονική Ιωνία μεγάλης έκτασης υπαίθρια ιερά της Μητέρας θεάς υπάρχουν πολλά, ενδεικτικά ας αναφερθεί η περίπτωση της Φώκαιας, τα αντίστοιχα ιερά της οποίας παρουσιάζουν μεγάλες ομοιότητες με τα σαμιακά, δύο δε απ’ αυτά βρίσκονται, όπως και στην Σάμο, εντός των τειχών της πόλης, βλ. O. Özyigit – A. Erdogan, Les sanctuaires de Phocée à la lumière des dernières fouilles. In: Les cultes des cités phocéennes. Actes du colloque international organisé par le Centre Camille-Jullian (Aix-en-Provence/Marseille, 1999), σ. 17-23.8. R. Horn, Hellenistische Bildwerke auf Samos, Samos XII (1972), nr. 84, 84a-f, 174a-d, Beil. 12, 26, pl. 59.

http://www.pemptousia.gr

Τρίτη 30 Μαΐου 2017

Ο ήρωας του Αιγαίου Γιώργος Ζερβομανώλης



Η Περιφερειάρχης Βορείου Αιγαίου κα. Χριστιάνα Καλογήρου παραβρέθηκε σήμερα στην εξόδιο ακολουθία που τελέστηκε στα Παράκοιλα της Λέσβου για τον Γιώργο Ζερβομανώλη.

Η κα. Καλογήρου έκανε την ακόλουθη δήλωση:


«Επιστρέφει σήμερα στο νησί μας, στο χωριό του τα Παράκοιλα, ο ήρωας Γιώργος Ζερβομανώλης, που έπεσε μαχόμενος για την ελευθερία και τη δημοκρατία στην Κύπρο στις 16 Αυγούστου 1974.

Οι άνθρωποι του τόπου του, με συγκίνηση και υπερηφάνεια, είμαστε παρόντες με το σώμα και την ψυχή μας, σε αυτή την οφειλόμενη πράξη υποδοχής στο αγνοούμενο παιδί μας.

Στους ανθρώπους που μάχονται και πεθαίνουν είναι πάντα άξια η τιμή».

Πέμπτη 18 Μαΐου 2017

Ο Αντιπεριφερειάρχης Σάμου για την γενοκτονία των Ποντίων


Η Ελληνική Πολιτεία, με το ν.2193/1994 καθιέρωσε τη 19η Μαΐου, κάθε έτους, ως ημέρα μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου. 

Ο εορτασμός αυτός έχει σκοπό να τονίσει ιδιαίτερα και να υπενθυμίζει τα γεγονότα της δραματικής περιόδου 1916-1923 με τους διωγμούς, τη γενοκτονία και τον ξεριζωμό των Ελλήνων του Πόντου από τους Τούρκους που είχαν σαν αποτέλεσμα να μετατρέψουν τον λαό των Ποντίων σε ένα λαό προσφύγων και διασποράς.

Αποσπώ εδάφια από το περίφημο βιβλίο « Σέρρα, Η ψυχή του Πόντου» του Γιάννη Καλπούζου που κατόρθωσε με εξαιρετική νηφαλιότητα και ιστορική πιστότητα να αναδείξει την ακμή και τον αφανισμό των αρχαιότερων, των πιο περήφανων και πιο πολύπαθων Ελλήνων της Ανατολής: των Ποντίων.

Όταν ύστερα από χρόνια ρωτά ο γιος τον βασανισμένο πατερά αν είναι σωστό να μη ξύνει κανείς πληγές, έρχεται η σοφή και μετρημένη απάντηση:

« Κοιτάς μπροστά, όταν δεν ξεχνάς από πού έρχεσαι. Εκείνα τα χρόνια συντελέστηκε γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου και προηγουμένως των Αρμενίων και των Ασσυρίων. 

Πρόκειται για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και πρέπει να καταγράφουν ως ιστορική αλήθεια. Εάν τα αναμοχλεύεις τούτα σκοπεύοντας να υψώσεις το μίσος, καλύτερα να μην ακουστεί η φωνή σου. Απεναντίας, δεν πρόκειται να σιωπάς εάν πασχίζεις να φανούν τα κακά για να μην ξανά γίνουν…».



Είναι λοιπόν χρέος ιστορικής ευσυνειδησίας και εθνικής αυτογνωσίας η ανάδειξη του αφανισμού του ποντιακού ελληνισμού σε μια εποχή που μεταβαλλόταν ο γεωπολιτικός χάρτης και αναδιανεμόταν η Ανατολή κατά τα συμφέροντα και τους συσχετισμούς των τότε Μεγάλων Δυνάμεων. 

Έναν αιώνα μετά η ίδια σχεδόν περιοχή ανακατανέμεται, η βαρβαρότητα και οι προκλήσεις επανεμφανίζονται, ( Συρία) και ως λαός εμβολιασμένος με τη γνώση του παρελθόντος, καλούμαστε σε επαγρύπνηση αλλά και σε ετοιμότητα να γυρίσουμε τη ροή της ιστορίας προς όφελος μας.

Δευτέρα 15 Μαΐου 2017

Σάμος: Εκδηλώσεις για την ημέρα μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου



Η Ελληνική Πολιτεία, με το ν. 2193/1994 καθιέρωσε τη 19η Μαΐου, κάθε έτους, ως ημέρα μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου. 


Ο εορτασμός αυτός έχει σκοπό να τονίσει ιδιαίτερα και να υπενθυμίζει τα γεγονότα της δραματικής περιόδου 1916 - 1923 με τους διωγμούς, τη γενοκτονία και τoν ξεριζωμό των Ελλήνων του Πόντου από τους Τούρκους που είχαν σαν αποτέλεσμα να μετατρέψουν το λαό των Ποντίων σε ένα λαό προσφύγων και διασποράς.

Φέτος, ο εορτασμός θα γίνει την 21η Μαΐου 2017, ημέρα Κυριακή.

Για την ημέρα της εορτής ορίζονται οι εξής εκδηλώσεις:

Α) Γενικός σημαιοστολισμός από την ογδόη πρωινή ώρα μέχρι τη δύση του ηλίου της 21ης Μαΐου 2017.

Β) Φωταγώγηση όλων των καταστημάτων του δημοσίου, των Ο.Τ.Α. καθώς και των καταστημάτων των Ν.Π.Δ.Δ. και των Τραπεζών, κατά τις βραδινές ώρες της 21ης Μαΐου 2017 μέχρι τις πρωινές ώρες της επομένης.

ΚΥΡΙΑΚΗ, 21 ΜΑΙΟΥ 2017

· Ώρα 10:30: Επίσημη δοξολογία στον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό Αγίου Νικολάου της πόλεως Σάμου, χοροστατούντος του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Σάμου & Ικαρίας κ.κ. Ευσεβίου (πέρας προσελεύσεως επισήμων: 10:25)

Ø Ώρα 11:30: Επιμνημόσυνη δέηση στο Ηρώο των πεσόντων της πόλεως, στην Πλατεία Πυθαγόρα και κατάθεση στεφάνων από τους κ.κ. Αντιπεριφερειάρχη Σάμου, Βουλευτή Σάμου, Διοικητή 79 ΑΔΤΕ, Δήμαρχο Σάμου, Αστυνομικό Διευθυντή Σάμου, Λιμενάρχη Σάμου, Διοικητή Πυροσβεστικής Υπηρεσίας Σάμου, Πρόεδρο του Συλλόγου Ποντίων Σάμου, καθώς και όποιον εκπρόσωπο νομικού προσώπου θελήσει να τιμήσει την επέτειο, έπειτα από έγκαιρη γνωστοποίηση στον Τελετάρχη.

Ø Τήρηση ενός λεπτού σιγής στη μνήμη των ενδόξων νεκρών.

Ø Εθνικός Ύμνος.

Κάθε φορέας και πρόσωπο που καταθέτει στεφάνι, σύμφωνα με το πρόγραμμα, υποχρεούται να το επιμεληθεί και να το προσκομίσει στον τελετάρχη, πριν την επιμνημόσυνη δέηση και τη διαδικασία κατάθεσης στεφάνων.

Δευτέρα 1 Μαΐου 2017

Ένα αξεπέραστο θαύμα της μηχανικής στη Σάμο (video)



Φτιάχτηκε τον 6ο π.Χ. αιώνα, είχε μήκος 1,03 χλμ. και ξεκινούσε από δύο αντίθετες πλευρές, που συναντήθηκαν χωρίς καμία απόκλιση


Έχετε σταθεί ποτέ μπροστά σε κάποιο ανθρώπινο δημιούργημα και να αναρωτιέστε «πώς είναι δυνατόν να το έφτιαξαν τόσο τέλειο»; Και δεν μιλάμε για κάποιο σύγχρονο αλλά για κάποιο που δημιουργήθηκε αιώνες πριν.


Μια τέτοια περίπτωση είναι το Ευπαλίνειο Όρυγμα της Σάμου. Ένα αξεπέραστο θαύμα της μηχανικής και της τοπογραφίας το οποίο δημιουργήθηκε τον 6ο αιώνα π.Χ. και ακόμα και σήμερα προκαλεί τον θαυμασμό τόσο για το σχεδιασμό του όσο και για την αρτιότητα της εκτέλεσης του έργου.

Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, πως τον Ιούνιο του 2015, η Διεθνής Ένωση Σηράγγων (ITA – AITES) ανακήρυξε το Ευπαλίνειο Όρυγμα της Σάμου ως «Παγκόσμιο Σηραγγολογικό Τοπόσημο» (International Tunneling Landmark). Μιλάμε για ένα έργο που ήδη από το 1992 έχει περιληφθεί στον κατάλογο των μνημείων παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO.

Ας κάνουμε μια βουτιά μέσα στον χρόνο και ας μεταφερθούμε στον 6ο αιώνα π.Χ. (γύρω στα 550). Τότε που ο αρχιτέκτονας Ευπαλίνος από τα Μέγαρα ξεκίνησε την δημιουργία ενός «αμφίστομου ορύγματος» -όπως χαρακτηριστικά το αναφέρει ο Ηρόδοτος- το οποίο θα «έδινε» νερό, με ασφάλεια και υψηλές προδιαγραφές υγιεινής στην αρχαία πόλη της Σάμου, δηλαδή το σημερινό Πυθαγόρειο.


Αυτό βέβαια ήταν μια εξαιρετική ιδέα αλλά για τα δεδομένα της εποχής μάλλον… ανεφάρμοστη. Ο Ευπαλίνος, ωστόσο, είχε έτοιμο ένα σχέδιο που θα τον τοποθετούσε με χρυσά γράμματα ανάμεσα στους σπουδαίους της αρχαίας Ελλάδας.

Το έργο που οραματίστηκε ήταν τρομερά σύνθετο τεχνικά καθώς εκτός από αυτό κάθε αυτό το όρυγμα θα περιλάμβανε μια δεξαμενή, έναν προσαγωγό και έναν υπόγειο αστικό αγωγό. Η αφετηρία του θα βρισκόταν σε μια φυσική πηγή κοντά στη σημερινή περιοχή των Αγιάδων.

Την εντολή για την δημιουργία αυτού του έργου την είχε δώσει στον Ευπαλίνο, ο τύραννος της Σάμου, Πολυκράτης, ο οποίος ήθελε το υδραγωγείο να είναι υπόγειο για να μην είναι ορατό από τυχόν εισβολείς που θα έκοβαν την παροχή νερού στην πόλη σε περίπτωση πολιορκίας...

Με βάση θα μέσα τα οποία είχε στη διάθεση του ο Ευπαλίνος αυτό ήταν ένα έργο που δεν θα μπορούσε να γίνει. Ο σπουδαίος μηχανικός, ωστόσο, με απλά όργανα μέτρησης αλλά και πολύπλοκους μαθηματικούς υπολογισμούς, αποφάσισε την ταυτόχρονη διάνοιξη μιας σήραγγας και από τις δυο πλαγιές του βουνού!



«Αμφίστομον όρυγμα» το αναφέρει ο πολυταξιδεμένος Ηρόδοτος, που εντυπωσιάστηκε βλέποντάς το. «Ανέφερα πολλά δε για τους Σαμίους, γιατί έχουν κάνει τρία από τα μεγαλύτερα έργα από όλους τους Έλληνες. Σε όρος με ύψος εκατόν πενήντα οργιές, έφτιαξαν υπόγειο όρυγμα που το είχαν αρχίσει ταυτόχρονα από δυο πλευρές.

Το μεν μήκος του ορύγματος είναι επτά στάδια, το δε ύψος και πλάτος είναι οκτώ πόδια το καθένα. Καθ' όλο το μήκος του δε, έχει ανοιχτεί ένα άλλο όρυγμα, σε βάθος είκοσι πήχεων, με πλάτος τριών ποδιών, μέσα από το οποίο το νερό διοχετεύεται μέσα από σωλήνες από μεγάλη πηγή μέχρι την πόλη. Ο αρχιτέκτονας δε του ορύγματος αυτού ήταν ο Ευπαλίνος, γιος του Ναυστρόφου από τα Μέγαρα», αναφέρει, σε ελεύθερη μετάφραση, ο αρχαίος Έλληνας ιστορικός.

Η δημιουργία ενός θαύματος


Με αυτά και με αυτά, δύο συνεργεία, λαξεύοντας με σφυριά και καλέμια τον βράχο, τον σκληρό ασβεστόλιθο, ξεκινούν το μακρύ «ταξίδι» στο τέλος του οποίου θα συναντιόντουσαν στη μέση της διαδρομής.

Πριν ξεκινήσει το σκάψιμο, ωστόσο, ο Ευπαλίνος δίνει εντολή να χαραχτεί η διαδρομή του ορύγματος στην επιφάνεια του εδάφους ώστε να μπορεί παρακολουθεί την πρόοδο του έργου. Όταν έγινε και αυτό, ξεκίνησε το άνοιγμα της σήραγγας που είχε διαστάσεις 1.80μ. ύψος και 1.80μ. πλάτος.

Πλάι σε αυτό που θα λέγαμε κεντρικό διάδρομο κατασκευάστηκε μια τάφρος, σε βάθος 70 πόντων, προκειμένου να περνάει το νερό, μέσα από κεραμικούς σωλήνες που τοποθετήθηκαν με σχολαστικότητα, αφού αυτοί θα υδροδοτούσαν την πόλη.



Η μικρότερη αυτή σήραγγα δεν φτιάχτηκε τυχαία. Η ύπαρξή της κρίθηκε αναγκαία καθώς όταν ολοκληρώθηκε το έργο, η πηγή στις Αγιάδες βρέθηκε σε χαμηλότερο επίπεδο από τη σήραγγα. Έτσι ο Ευπαλίνος έδωσε μια ελαφρά κλίση και εξασφάλισε την απρόσκοπτη ροή του νερού μέσα στη στοά προς το Πυθαγόρειο.


Όπως είναι απόλυτα φυσιολογικό κατά τη διάρκεια της κατασκευής του έργου ο Ευπαλίνος αντιμετώπισε διάφορα προβλήματα- προκλήσεις. Μια από αυτές, πιθανότατα η σημαντικότερη, ήταν η αστάθεια των πετρωμάτων σε κάποια σημεία της σήραγγας και η οποία θα είχε ως αποτέλεσμα οι δυο πλευρές να μην συναντηθούν ποτέ. Ο σπουδαίους μηχανικός, όμως, είχε προνοήσει για ένα τέτοιο ενδεχόμενο και είχε πάρει τα… μέτρα του!

Υπολόγισε και έδωσε κλίση στη διαδρομή του ενός κλάδου με τέτοιο τρόπο που θα ήταν μαθηματικά βέβαιο ότι θα συναντούσε κάποια στιγμή τον άλλο κλάδο. Ο νότιος κλάδος πήρε κλίση 17 μοιρών προς τα δεξιά και στη συνέχεια έστριψε αριστερά κατά 21 μοίρες και συνάντησε τον βόρειο κλάδο, σχεδόν χωρίς καμία απόκλιση.

Η τριγωνική διάνοιξη της βόρειας σήραγγας έχει και αυτή το σκοπό της. Ο Ευπαλίνος δεν το έκανε για… ομορφιά και χάρη αλλά προκειμένου να μηδενίσει τις πιθανότητες να σημειωθεί κάποια υποχώρηση του εδάφους από το νερό και επιπλέον, να υπάρχει βάθος ώστε να κατασκευαστεί η επένδυση της στοάς.

Το Ευπαλίνειο Όρυγμα σήμερα


Για περίπου 10 χρόνια, τα δυο συνεργεία άνοιγαν τη σήραγγα με βαριοπούλες, σφήνες και καλέμια. Χρειάστηκε να εξορυχθούν 12.500 τόνοι βράχου, να τοποθετηθούν 5.000 πήλινοι σωλήνες και να δαπανηθούν πολλά χρήματα από το κρατικό ταμείο, ώστε, άφθονο νερό να αρχίσει να ρέει στις κρήνες της πόλης!

Η αρχή της τήρησης των αναλογιών που εισήγαγε ο Ευπαλίνος επιστρατεύτηκε την περίοδο της Αναγέννησης και ακολουθείται και σήμερα στην κατασκευή των σηράγγων. Μέσα στη σήραγγα ο Ευπαλίνος έγραψε τη λέξη «παράδεγμα», που σημαίνει υπόδειγμα.


Η λειτουργία του υδραγωγείου συνεχίστηκε για περίπου 1.100 χρόνια. Στους βυζαντινούς χρόνους η σήραγγα χρησιμοποιήθηκε ως καταφύγιο των κατοίκων κατά τη διάρκεια επιδρομών. Στη συνέχεια εγκαταλείφθηκε. Ανασκάφθηκε από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, τη δεκαετία του 1970. Από τότε και μέχρι τις μέρες μας, επισκέψιμα ήταν, για λόγους ασφαλείας, μόνο 130 μέτρα.

Πριν από μερικές ημέρες το υπουργείο Πολιτισμού ανακοίνωσε πως το προσεχές διάστημα το όρυγμα θα είναι επισκέψιμο σε όλο του το μήκος καθώς ολοκληρώθηκαν οι εργασίες αποκατάστασης και συντήρησης του μνημείου, σε ένα έργο που κόστισε συνολικά 3,1 εκατομμύρια ευρώ.


Παρακολουθείστε το εκπληκτικό βίντεο που περιγράφει την κατασκευή του Ευπαλίνειου Ορύγματος και επιμελήθηκε ο ομότιμος καθηγητής του ΕΜΠ, Θεοδόσης Τάσιος.


Πέμπτη 13 Απριλίου 2017

" Ο τελευταίος Οραματιστής - Ο τελευταίος πολιτικός φίλος "






Ποιος ήταν ο Γεράσιμος Αρσένης

Γεννήθηκε στο Αργοστόλι της Κεφαλονιάς το 1931. Σπούδασε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και συνέχισε τις σπουδές του με υποτροφία στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης των Η.Π.Α. (MIT), στην Οικονομική Επιστήμη. Εργάστηκε ως οικονομολόγος στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (Ο.Η.Ε.), στη Νέα Υόρκη και στη Γενεύη. Διετέλεσε διευθυντής του Τμήματος Οικονομικών Μελετών του Κέντρου Ερευνών του Ο.Ο.Σ.Α. στο Παρίσι (1964 – 1966) και διευθυντής στον Οργανισμό του Ο.Η.Ε. για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη (United Nations Conference on Trade and Development, UNCTAD) από το 1967 ως το 1980.

Ως διευθυντικό στέλεχος των Ηνωμένων Εθνών, ανέλαβε πρωτοβουλίες σε διεθνές επίπεδο, σε συνεργασία με διάφορες σοσιαλιστικές κυβερνήσεις, και υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής της προσπάθειας για μια «Νέα Διεθνή Οικονομική Τάξη Πραγμάτων» (New International Economic Order, NIEO), μια τελικά ατελέσφορη προσπάθεια να εγκαθιδρυθεί ένα νέο και πιο προοδευτικό διεθνές οικονομικό σύστημα.

Πολιτική πορεία


Το 1981 ήρθε στην Ελλάδα και ανέλαβε την υλοποίηση του οικονομικού προγράμματος της πρώτης κυβέρνησης του Παπανδρέου, ενώ παράλληλα συμμετείχε στην κατάρτιση του προγράμματος της πρώτης τετραετίας του ΠΑ.ΣΟ.Κ.. Αρχικά τοποθετήθηκε διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος (3 Νοεμβρίου 1981 – 20 Φεβρουαρίου 1984). Στην κυβέρνηση εισήλθε τον Ιούλιο του 1982, με τον πρώτο ανασχηματισμό. Διετέλεσε υπουργός Εθνικής Οικονομίας (5 Ιουλίου 1982 – 26 Ιουλίου 1985), Οικονομικών (27 Μαρτίου 1984 – 26 Ιουλίου 1985) και Εμπορικής Ναυτιλίας (5 Ιουνίου 1985 – 26 Ιουλίου 1985). Όταν ανέλαβε το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας το 1982, διατήρησε και τη θέση του διοικητή της ΤτΕ, γεγονός που του έδωσε το προσωνύμιο «τσάρος της οικονομίας».

Το 1985 παραιτήθηκε από υπουργός διαφωνώντας με τον Ανδρέα Παπανδρέου σε θέματα οικονομικής πολιτικής και υπουργός Εθνικής Οικονομίας ανέλαβε ο Κώστας Σημίτης. Τον Μάρτιο του 1986 διαγράφηκε από το ΠΑ.ΣΟ.Κ. επειδή ασκούσε κριτική στην κυβερνητική πολιτική με ομιλίες ανά την Ελλάδα. Το ίδιο έτος ίδρυσε το Ελληνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα (Ε.Σ.Κ.) το οποίο απέτυχε εκλογικά. Στο ΠΑ.ΣΟ.Κ. επέστρεψε το 1989.

Το 1993 με την επιστροφή του ΠΑ.ΣΟ.Κ. στην εξουσία ανέλαβε υπουργός Εθνικής Άμυνας (13 Οκτωβρίου 1993 – 25 Σεπτεμβρίου 1996). Με την αποχώρηση του Ανδρέα Παπανδρέου από την πολιτική, διεκδίκησε με αξιώσεις την ηγεσία του κόμματος τον Ιανουάριο του 1996, την οποία έχασε από τον Κώστα Σημίτη.

Ο Γεράσιμος Αρσένης ήταν αυτός που θεωρούνταν πιο κοντά στον Ανδρέα Παπανδρέου εκείνη την εποχή, παρά την παλαιότερη διαφωνία τους: τόσο ο ίδιος όσο και η σύζυγός του Λούκα Κατσέλη διατηρούσαν πολύ φιλικές σχέσεις με τον ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ. Διετέλεσε υπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων (25 Σεπτεμβρίου 1996 – 13 Απριλίου 2000) στην κυβέρνηση Σημίτη. Οι μεταρρυθμίσεις του ήταν αμφιλεγόμενες και προκάλεσαν κύμα καταλήψεων από μαθητές λυκείου, αλλά πολλές από αυτές τελικά υιοθετήθηκαν και από τα δύο μεγάλα κόμματα. Αντικαταστάθηκε το 2000 από τον Πέτρο Ευθυμίου.

Εξελέγη βουλευτής του ΠΑΣΟΚ στην εκλογική περιφέρεια Α΄ Αθήνας το 1985 και επανεξελέγη τον Απρίλιο του 1990, τον Οκτώβριο του 1993, τον Σεπτέμβριο του 1996 και τον Απρίλιο του 2000. Τον Σεπτέμβριο του 2006 κατέλαβε την βουλευτική έδρα του Κώστα Σκανδαλίδη ως πρώτος επιλαχών του ψηφοδελτίου του ΠΑΣΟΚ στην Α' εκλογική περιφέρεια Αθηνών μετά την παραίτηση του τελευταίου.[1]

Ήταν έγγαμος με τη Λούκα Κατσέλη, πρώην Υπουργό Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης και πρώην Υπουργό Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας (2009-2010) και προηγουμένως καθηγήτρια του Οικονομικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ήταν νομικός και οικονομολόγος και είχε τέσσερα παιδιά.

Τετάρτη 1 Μαρτίου 2017

Η Σάμος τιμά επιτέλους τον ήρωα της...!





ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΜΝΗΜΗΣ ΚΑΙ ΤΙΜΗΣ ΣΤΟΝ ΣΑΜΙΟ ΗΡΩΑ ΤΩΝ ΙΜΙΩΝ, ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟ ΚΑΡΑΘΑΝΑΣΗ.

ΚΥΡΙΑΚΗ 5 ΜΑΡΤΙΟΥ, 12.00

§ Επιμνημόσυνη δέηση στο μνημείο των Ιερολοχιτών στον παλαιό λιμένα Καρλοβάσου σε μνημείο που έχει κατασκευαστεί προς τιμήν των τριών ηρώων, χωροστατούντος του Μητροπολίτη Σάμου, κκ Ευσεβίου.

§ Κατάθεση στεφάνων από τις αρχές και όποιον άλλο επιθυμεί (απαραίτητο να δηλωθεί νωρίτερα στην ΠΕ Σάμου).

ΚΥΡΙΑΚΗ 5 ΜΑΡΤΙΟΥ, 18.00

ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΙΜΗΣ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗΣ ΣΤΟ ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟ ΤΗΣ ΠΕ ΣΑΜΟΥ


§ Χαιρετισμοί συνδιοργανωτών και φορέων.

§ Απονομή τιμητικών πλακετών σε μέλη της οικογένειας του Χριστόδουλου Καραθανάση.

§ Ομιλία από τον γεωπολιτικό αναλυτή, κύριο Σάββα Καλεντερίδη με θέμα «Οι τουρκικές προκλήσεις στο Αιγαίο».

Σάββατο 4 Φεβρουαρίου 2017

Η Σάμος στη διαδρομή της ιστορίας


Την Δευτέρα 06 Φεβρουαρίου 2017, η 79 ΑΔΤΕ στο πλαίσιο της επιμόρφωσης των στελεχών, σε συνδυασμό με την ενίσχυση και ενδυνάμωση των δεσμών στρατού και τοπικής κοινωνίας, θα οργανώσει στην αίθουσα του Δήμου Σάμου ημερίδα, με θέμα «Η Σάμος στη διαδρομή της ιστορίας», με τη συμμετοχή της Ιεράς Μητρόπολης Σάμου Ικαρίας και Φούρνων – Κορσεών, του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου, του Πανεπιστημίου Αιγαίου και της Υπηρεσίας Ιστορικών Αρχείων Σάμου.

Η διοργάνωση της παραπάνω εκδήλωσης θα πλαισιωθεί από έκθεση – προβολή φωτογραφιών, πινάκων ζωγραφικής και παρουσίασης συγγραμμάτων, οι δημιουργοί των οποίων προέρχονται από όλες τις κατηγορίες προσωπικού (μόνιμο, έφεδρο και πολιτικό) της Ταξιαρχίας και αφορούν σε θέματα εκκλησιαστικής και πολιτιστικής κληρονομιάς και απεικόνισης της φυσικής ομορφιάς και του πλούτου της νήσου Σάμου.

Ώρα προσελεύσεως για την έκθεση φωτογραφίας και ζωγραφικής 16:30.
Ώρα έναρξης Ημερίδας 17:30.

Η είσοδος είναι ελεύθερη για το κοινό.

Η Φωτογραφία της συγκεκριμένης ανάρτησης είναι "ιδιοκτησία" του http://my-samos.blogspot.gr/

Δευτέρα 12 Δεκεμβρίου 2016

Σάμος: Το Μηχανικό Θαύμα των Αρχαίων Ελλήνων! (video)



Το βίντεο είναι αφιερωμένο στο Ευπαλίνειο όρυγμα, μια σήραγγα 1.036 μέτρων κοντά στο Πυθαγόρειο της Σάμου, η οποία κατασκευάστηκε έπειτα από εντολή του τυράννου Πολυκράτη τον 6ο αιώνα π.Χ. με σκοπό να μεταφερθεί νερό από την πηγή που βρισκόταν πίσω από το βουνό στην πρωτεύουσα της Σάμου. Το υδραγωγείο λειτουργούσε στο νησί για περίπου 1.000 χρόνια.


«Τα μαθηματικά φέρνουν κοντά το νερό στη Σάμο» είναι ο τίτλος της εικονοκινητικής ταινίας που δημιούργησαν οι Θ.Π Τάσιος, ο Ν. Μήκας και ο Γ. Πολύζος της Εταιρείας Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας (ΕΜΑΕΤ) που χρηματοδοτήθηκε από τον Σύνδεσμο Τεχνικών Εταιριών Ανωτέρων Τάξεων (ΣΤΕΑΤ).

Αυτό που το κάνει να ξεχωρίζει αιώνες μετά την κατασκευή του είναι το γεγονός ότι η σήραγγα διανοίχθηκε από τα 2 άκρα της συγχρόνως.


Η συνάντηση των 2 τμημάτων κάτω από την κορυφή του βουνού πραγματοποιήθηκε με μαθηματική ακρίβεια, παρά το γεγονός ότι οι γεωλογικές συνθήκες ανάγκασαν τον Μηχανικό Ευπαλίνο να εκτραπεί πολλές φορές από την ευθυγραμμία.

Η θετική έκβαση του έργου οφείλεται στην γνώση της Γεωμετρίας, της Τοπογραφίας, της Γεωδαισίας και της Οπτικής που κατείχαν οι αρχαίοι Έλληνες από τον 6ο αιώνα π.Χ.

Μοναδική πηγή για το Ευπαλίνειο όρυγμα είναι ο Ηρόδοτος, ο οποίος περιγράφει και την κύρια αλλά και τη βοηθητική σήραγγα.

Ο ίδιος, εντυπωσιασμένος από αυτό που είχαν κατασκευάσει οι Σάμιοι, είχε αναφέρει, «Οι Σάμιοι έχουν κατασκευάσει τα σημαντικότερα τεχνικά έργα όλης της Ελλάδος».

Ένα μικρό μέρος του υδραγωγείου είναι επισκέψιμο!



http://www.diadrastika.com/

Πέμπτη 17 Νοεμβρίου 2016

Ο βομβαρδισμός της Σάμου μέσα από μαρτυρίες





Με γενικό σημαιοστολισμό και φωταγώγηση όλων των δημόσιων κτιρίων τιμούνται σήμερα θύματα του γερμανικού βομβαρδισμού, καθώς η σημερινή ημέρα έχει καθιερωθεί ως δημόσια εορτή τοπικής σημασίας για το νομό μας.


Ήταν μία το μεσημέρι, στις 17 Νοεμβρίου του 1943, όταν ξεκίνησε ο σφοδρός βομβαρδισμός, που κράτησε τρεις ώρες, αφήνοντας πίσω του 70 θύματα, 300 τραυματίες και τεράστιες υλικές καταστροφές. Το βομβαρδισμό του Βαθιού και του Πυθαγορείου περιγράφουν οι Κώστας Καλατζής στο βιβλίο του «Ασημόπετρα», οι Ιπποκράτης Ζαίμης και Ζαφειρώ Σταυρινού Μιτατάκη σε επετειακή έκδοση του «Απόπλους», καθώς και ο Βαγγέλης Δημητριάδης στο βιβλίο του «Το τηγάνι της Σάμου».


Ιπποκράτης Ζαίμης, «Απόπλους», Αφιέρωμα στην Εθνική Αντίσταση της Σάμου



«Μόλις είχα ανέβει στο πάνω πάτωμα, άκουσα τις σειρήνες και τις βόμβες των αεροπλάνων. Kαι απ’ το παράθυρο είδα το πρώτο σμήνος να έρχεται από το Τηγάνι χαμηλά - χαμηλά και είδα τις πρώτες βόμβες να πέφτουν στο κέντρου του Βαθιού. Ήταν 1 η ώρα.

Έκαμα πολλή ώρα να φτάσω στην πλατεία. Μόλις έφτασα, όλο το Βαθύ ήταν καλυμμένο με ένα πηχτό σύννεφο σκόνης. Δεν έβλεπα να βαδίσω. Οι εκρήξεις των γερμανικών οβίδων έκαναν πιο δύσκολη την πορεία μου. Όπως προσπαθούσα να προχωρήσω, βρήκα ένα μικρό αυτοκινητάκι της καραμπινιερίας, το σταμάτησα και είπα στον Ιταλό οδηγό να με πάει στη φυλακή. Δεν θα είχαμε κάνει πάνω από 20 μέτρα, όταν ένας τοίχος έπεσε μπροστά μας. Βγήκα απ’ το αυτοκίνητο και άρχισα να τρέχω μέσα σε ένα πυκνό σκοτάδι. Σ’ όποιο δρόμο έμπαινα ήταν κλειστός από τα ερείπια των ανατινάξεων. Με πολύ κόπο κατόρθωσα να φτάσω ως το δημοτικό κήπο. Ανέβηκα στο ηγεμονικό μέγαρο που ήταν η διοίκηση της μεραρχίας. Το μέγαρο ήταν άδειο, είχε εγκαταλειφθεί όπως είχε εγκαταλειφθεί και το αντιαεροπορικό πολυβόλο που είχαν στη στέγη του μεγάρου.
...
Κατέβαινα από το δεύτερο πάτωμα όταν μια βόμβα έσκασε πάνω στο μέγαρο. Με δυσκολία μπόρεσα να ξανακατέβω στο δρόμο. Οι Ιταλοί στρατιώτες έτρεχαν απ’ το στενό προς τον παραλιακό δρόμο για να γλυτώσουν από τους τοίχους που έπεφταν από τις εκρήξεις. Τους ακολούθησα. Αυτοί όμως έπεφταν στη θάλασσα για να γλυτώσουν.
….
Κατά τις 4 η ώρα όταν καλμάρισαν τα κύματα του βομβαρδισμού, μαζί με τον Εγγλέζο υπολοχαγό και δύο Ιταλούς λοχίες κατεβήκαμε προς το Βαθύ. Περάσαμε απ’ όλες τις βομβαρδισμένες γειτονιές. Στο δρόμο προσπάθησα και μάζεψα αρκετούς Ιταλούς και τα κατάφερα να τους οργανώσω στη μεταφορά τραυματιών προς το νοσοκομείο. Μαζί μου ήρθε ο περ Γκαγιού, ο ιερέας της καθολικής εκκλησίας του Βαθιού, σε μια προσπάθεια υπεράνθρωπης προσφοράς. Το Βαθύ κείτονταν σ' ερείπια. Είχε τελείως νεκρώσει. Ήταν μια νεκρή εγκαταλειμμένη πολιτεία».

Ζαφειρώ Σταυρινού Μιτατάκη, «Απόπλους», Αφιέρωμα στην Εθνική Αντίσταση της Σάμου


«Ήταν ημέρα Τετάρτη, ώρα μεσημέρι. Μόλις καθίσαμε, στην πρώτη πιρουνιά, έπαιξε η σειρήνα, μόνο ένα ου. Τίποτα άλλο. Σταμάτησε και αμέσως είδαμε ένα φοβερό σμήνος από γερμανικά αεροπλάνα.

Ήταν σαράντα. Αμέσως άρχισαν να ρίχνουν βόμβες….. Αυτό το σμήνος ήταν πάντα το ίδιο. Ρίχνανε βόμβες και γυρίζανε στη Λέρο. Ξαναφόρτωναν και έρχονταν πάλι. Αυτό έγινε τέσσερις φορές.»

Όταν τα αεροπλάνα σταματούν για λίγο η εικόνα της καταστροφής « Τι φοβερό. Τι εικόνα ήταν εκείνη Θεέ μου. Όλα ερείπια, σπίτια γκρεμισμένα, παπλώματα καίγονταν μέσα στους δρόμους, καπνοί έβγαιναν από τα χαλάσματα».

Όταν ο ήλιος θα δύσει « η πόλη ήταν εγκαταλειμμένη. Τα μαγαζιά σπασμένα, ανοιχτά εμπορεύματα στους δρόμους, χωρίς φως… ότι και να πω είναι λίγο.

Και δεν ήταν μόνο οι υλικές ζημιές. Οι σκοτωμένοι; Κλαυθμός και οδυρμός. Τρακόσια θύματα. Δεν υπήρξε οικογένεια που να μην είχε κάποιο θύμα»

Βαγγέλης Δημητριάδης, «Το Τηγάνι της Σάμου 1940-1955»


« Στις 17 Νοεμβρίου, λίγα λεπτά πριν από το μεσημέρι, τα γερμανικά βομβαρδιστικά αεροπλάνα, Στούκας και Γιούγκερς 88, άρχισαν τις εναέριες επιδρομές στο Βαθύ. Ύστερα από τρεις ώρες: η πόλη είχε χαθεί μέσα σε σύννεφα κονιορτού. Ήταν ένας εκ των αγριότερων και σκληρότερων βομβαρδισμών του πολέμου. Οι θανατώσεις, οι ακρωτηριασμοί, οι θρήνοι, οι ολολυγμοί των πληγωμένων, των ημιθανών, των ενταφιασμένων από τα ερείπια συμπλήρωναν τη φρικώδη εικόνα.

Οι βομβαρδισμοί των γερμανικών αεροπλάνων συνεχίστηκαν στο μισοέρημο από κατοίκους Τηγάνι λίγο πριν τις 3 το αποσήμερο και τέλειωσαν με το πρώτο σκοτάδι της νύχτας. Τριάντα πέντε περίπου βομβαρδιστικά έκαναν τις ρίψεις των βομβών τους σε δέσμες κατευθυνόμενα πάνω στη λίμνη Γλυφάδα προς τα ανατολικά.

Εκατοντάδες μάτια από τις εισόδους των κρησφύγετών τους στο λόφο της Αμπέλου (Σπηλιανής) παρακολούθησαν την καταστροφή των περιουσιών τους. Οι υλικές απώλειες που υπέστη το χωριό ήταν ανυπολόγιστες. Δεκάδες σπίτια εξαφανίστηκαν από τα θεμέλιά τους. Πολύ περισσότερα έπαθαν σοβαρές ζημιές.

Οι δρόμοι μεταβλήθηκαν σε τεράστιους λάκκους όπου ήταν αδύνατη η κυκλοφορία. Ο ταρσανάς του Ωρολογά, όπου οι Άγγλοι είχαν αποθηκεύσει καύσιμα και πυρομαχικά κάτω από τα σκαρωμένα πλοία, πήρε φωτιά και καίγονταν επί μέρες. Μόνη παρηγοριά για το χωριό ήταν ότι δεν θρηνήσαμε πολλά θύματα, όπως στο Βαθύ. Σκοτώθηκαν μόνο 3 άτομα».

Κώστας Καλατζής, «Η ασημόπετρα», Εκδόσεις Πιτσιλος

«Χούφτωσα το λεβιέ, πήγα να βάλω τετάρτη. Και πάνω κει η πολιτεία έμπηξε τις φωνές. Φρενάρισα κοφτά. Βουερό το χούγιασμα της σειρήνας, ξανεμίζονταν σε μεγάλους παλμικούς κύκλους. Συναγερμός!


Ακουστήκανε πόρτες να διαπλατώνονται με βρόντο, ποδοκροτήματα, στριγκλιές. Τούτη τη φορά οι άνθρωποι από ένστικτο κατάλαβαν. Και φοβηθήκανε. Έσβησα τη μηχανή, έσφιξα το χειρόφρενο.

Κι απ’ τον ουρανό τρανταχτό κατρακύλησε το μούγκρισμα των κινητήρων. Ήταν τρία λεπτόκορμα Στούκας με τις μαύρες τσακιστές τους φτερούγες και τους μόνιμα κρεμαστούς τους τροχούς. Πετούσαν βόλτα βόλτα απ’ τις ράχες των λόφων, τονα πίσω’ απ’ τ’ άλλο. Πεταχτήκαμε όξω απ’ το αυτοκίνητο.
...
Κι ο πάταγος των κινητήρων δυνάμωσε. Απ΄ το άνοιγμα του κόλπου φάνηκε να ζυγώνει σφιχτοδεμένος ο μεγάλος σχηματισμός των JU-88. Ένα δέλτα πελώριο, μαύρο, ζυγημένο και στοιχημένο στην εντέλεια, που όλο μεγάλωνε, ώσπου κάλυψε την πολιτεία όλη.

Τ’ αεροπλάνα, στη θέση του το καθένα, μοιάζανε με βαρυφορτωμένα ζωντανά, που τα κρατούσε όλα απ’ το καπίστρι τους ένας αόρατος αγωγιάτης και κείνα υπάκουα, ακολούθαγαν αγκομαχώντας. Είχανε μπρος μια φουσκωτή τζαμένια μούρη κι απ’ τη μια και την άλλη της οι έλικες, έτσι που γύριζαν, γυαλίζανε σα δυο πελώρια τάλιρα. Τα JU-88 ήταν πιο φημισμένα βομβαρδιστικά του πολέμου.

Κοίταξα ολόγυρα. Οι πόρτες πίσω της ΗΒΗΣ χάσκανε άδειες, σαν απορημένα στόματα, τραπέζια καρέκλες σωρός. Έρημη η πλατεία. Ξαπλώσαμε σύριζα στο ρείθρο του πεζοδρομίου. Μπρούμυτα. Ήταν αργά να ξεμακρύνουμε.

Ψηλά απ’ τη μεριά των ανεμόμυλων ένα ξεμοναχιασμένο πολυβόλο άρχισε να βάζει ριπές-ριπές άτακτα. Το βαρύ πυροβολικό πάνω στα κεραμίδια του Comando Militare που τόσο καιρό το στήσανε έμενε σιωπηλό.

Και τα Στούκας χαμήλωσαν. Για μια στιγμή το πρώτο μπατάρισε στο φτερό. Έγραψε μια πλατιά καμπύλη το κολωνάκι της κεραίας του ξεχώρισε φευγαλέα σαν μπαγκέτα κι άξαφνα όρθωσε την ουρά του μας σημάδεψε από ψηλά, η άκρη της σουβλερής του μύτης φάνηκε κόκκινη και ρίχτηκε κάτω κατακόρυφα. Ρουθούνιζε άγρια η μηχανή του, στρίγγλιζε ξεσκιστά η σειρήνα του κι έρχονταν παντοδύναμο, στεφανωμένο από τις φλόγες των πολυβόλων του. Ραντιστές τσακμακίσανε στην προκυμαία οι σφαίρες. Η λυγερή κορμοδεσιά του ξεκαθάριζε αστραπή. Οι πλατιοί σταυροί στα φτερά, οι αριθμοί του, το αεροδυναμικό κουβούκλιο του πληρώματος. Κι ως να το καλοκαταλάβουμε ίσκιος βαρύς μας πλάκωσε η γερακωτή του όψη.

Το ψυγείο της μηχανής του έμοιαζε με ανοιχτό στόμα σκυλόψαρου. Βυθίζονταν ασταμάτητα και πάνω που ήταν θαρρείς να καρφωθεί κάθετα, εκεί καταμπροστά μας, μ’ ένα δαιμονικό μαρσάρισμα οριζοντιώθηκε. Απ’ τη δεξιά του εξάτμιση τινάχτηκε μια μαύρη μπουκιά καπνός, φάνηκε η κοιλιά του γαλάζια, το καρουλάκι της ουράς του και λοξά πήρε ύψος.

Πίσω του έμεινε κάτι σαν ξέσκισμα του αέρα, σφύριγμα πες διπλό, που ζύγωνε οξύ, δυνάμωνε κι άξαφνα, ξεταπώθηκε βροντή γιγάντια.

Μάζα στέρεη η πίεση, χτυπήθηκε μονοκόμματη στ’ αφτιά μας και σούβλισε – καρφί πυρωμένο- το νου πέρα για πέρα. Τα μάτια μου γεμίσανε φλόγα, πονέσανε τα στήθια μου. Η μπόμπα έσκασε στο λιθόστρωτο, μπρος ακριβώς από την Εθνική Τράπεζα. Ένοιωσα την προκυμαία ν’ ανεβοκατεβαίνει παλμικά. Ο αέρας, χνώτο δράκου, μας ζούλιξε καφτός κι ο κουρνιαχτός μας πήρε απ’ το κεφάλι.

Και το δεύτερο Στούκας, βουερό, φάνηκε να μπατέρνει, πίσω του το τρίτο. Κι οι εκρήξεις πήραν να βηματίζουν άκρη-πάντα στην πολιτεία απανωτές. Ψηλά, τα δικινητήρια Ju-88 πετούσανε αργά και υπολογισμένα με τις κοιλιές ανοιχτές. Οι μπόμπες τους πέφτουν κομπολόι. Φεύγανε πλαγιαστές, κάτι μαύρα μακρουλά πράματα με λεπτά φτερούγια από πίσω, γυρίζανε το κεφάλι τους κάτω κάτω, κάνανε ένα παίξιμο πέρα-δώθε και βαριές πέφτανε ίσια. Σφυρίζανε. Ήταν ένα σφύριγμα που δεν έμοιαζε με τίποτα. Σφύριγμα μόνο από μπόμπες που πέφτανε και που δυνάμωνε, ψήλωνε κι απότομα χάνονταν μέσα στον πάταγο της έκρηξης.

Κι η πολιτεία βόγγαγε, θρυμματίζονταν. Έτρεμε η γη.

Παραλογιασμένες απ’ το σεισμό οι γειτονιές ολόκληρες χάνανε την ισορροπία τους και καταρρέανε μαζεμένες. Τα τζάμια σκάγανε σα φούσκες αγιοβασιλιάτικες, χαλάζι φονικό σφυρίζανε τα κεραμίδια. Ξύλα, σιδερικά, πέτρες, νοικοκυριά ολόκληρα, καημοί κι αγάπες, ξανέμιζαν τιναχτά στα υψοούρανα. Φούσκωναν από παντού αγκαλιές-αγκαλιές τα θανατερά λουλούδια των εκρήξεων κι οι βροντές κοπαδιαστές συνωστίζονταν, μπλέκονταν η μια μέσα στην άλλη, γίνονταν βουή άσπαστη, μπουμπουνιστός καγχασμός θανάτου.
....
Κι οι μπόμπες σφυρίζανε.
Ζεμαστιστό το σίδερο δάγκωνε τα θεμέλια της πολιτείας, ανάσκαβε τα σπλάχνα της. Κοχλακιστός παφλασμός φωτιάς απ’ άκρη σ’ άκρη. Καπνοί μαύροι, ξεχαρβαλωμένες στέγες στον αέρα, σουβάδες, χώμα, κουρνιαχτός πηχτός κι από ψηλά κινητήρες, καλοσυντηρημένο B.M.W κινητήρες να βουίζουνε στρωτά κι ασταμάτητα.

ΤΟ ΚΕΝΤΡΟΝ, το καφενείο με τα μπιλιάρδα απέναντι τινάχτηκε στον αέρα. Λάμψη κεραυνωτή, βρόντος και δεν έμεινε παρά ένας τοίχος μαυρισμένος κι ένα χονδρό δοκάρι να καίγεται γυρτό.

Ο ουρανός για μια στιγμή είχε καθαρίσει. Ακούγονταν μπουμπουνητό από την άλλη πάντα του νησιού. Θα χτυπούσαν το Τηγάνι. Ριχτήκαμε τρεχάτοι να βγούμε από την πολιτεία. Μα η φόρα μας κόπηκε γρήγορα. Πύρινο στεφάνι μας έζωσε ο χαλασμός. Παντού φωτιές και τοίχοι ξεκουνημένοι να μπατέρνουν μονοκόμματοι και να πέφτουν μέσα σ’ ένα σύννεφο από πυρωμένους σουβάδες. Τα χάσαμε.
….
Ξεκοιλιαστήκανε τα σπίτια. Τα σπλάχνα τους, τραπέζια, κρεββάτια, κατσαρολικά, εικονοστάσια, νεροχύτες, κουρελιασμένο ρουχομάνι, λεκάνες αποχωρητήριου, σπαραλιασμένα είχανε ξεχυθεί ανάκατα τους δρόμους και τους φράζανε. Στρώμα παχύ τα θρυψαλιασμένα κεραμίδια…… Πήραμε τον ανήφορο. Μας φλόμωνε η κάψη, ο καπνός. Ένοιωθα τη γλώσσα μου πρησμένη, ξερό, διψασμένο το στόμα. Τα μάτια μου αναμμένα κάρβουνα, τσούζανε. Μπλέξαμε σ’ ένα σωρό κουβαριασμένα σύρματα. Ξεγδαρθήκαμε. Τα ρούχα μας είχαν τσουρουφλιστεί, μυρίζανε καψαλισμένα.
…..
Φωνές μας κύκλωναν σπαραχτικές. Θρήνοι. Από κάπου μια γυναίκα σκλήριζε «το παιδί… το παιδί..». Δυο άνθρωποι μισότριβοι περάσανε, άντρες και γυναίκα, κουβάλαγαν με ζόρι πάνω σε μια σκάλα έναν λαβωμένο. Ποιος ξέρει τι τους ήτανε, που τον πήγαιναν. Αγκομαχούσανε. Ο λαβωμένος ούτε σάλευε, ούτε άχνα έβγαζε. Μπορεί και να είχε πεθάνει. Η σκάλα έσταζε αίμα.

Κάτι Ιταλοί φαντάροι πολεμούσανε με λοστούς τα τουφέκια τους ν’ ανασηκώσουνε μια γκρεμισμένη τσιμέντινη πλάκα, τεράστια. Οι σιδεροδεσιές της ξέχαν λυγισμένες κι από κάτω ακούγονταν σιγανοί βόγγοι, - aiuto…aiuto.. βοήθεια…

Ένας ανθρωπάκος γλίτσης καθόντανε σε μια πέτρα κι έκλαιγε σιγανά, κάτι μουρμούριζε ακατάληπτο. Ήτανε γέρος. Τα μουστάκια του στάζανε αίμα μελανό. Μπροστά του χώνευε η φωτιά του πεσμένου σπιτιού του….

Ακούστηκαν πάλι τα αεροπλάνα. Ανοίξαμε πόδι. Οι εκρήξεις μας προλάβανε στη συνοικία με τις καρουμπιές ψηλά στην παρυφή της πόλης. Αναταράχτηκε ο κόσμος, σκίστηκε κι ένα πηχτό χωματένιο κύμα σηκώθηκε βίαιο και μας κάλυψε…
...
Κι οι εκρήξεις ανασκάβανε ακόμα τα χαλάσματα χαμηλά στην πολιτεία. Τ’ αεροπλάνα πετούσανε τώρα σε μικρούς τριγωνικούς σχηματισμούς από τρία. Χαράζανε τον ουρανό, μια οριζόντια, μια κάθετα και γκρεμίζανε με μέθοδο.


Κάποτε φάνηκαν να ψηλώνουν. Υπακούοντας ποιος ξέει σε ποιο γνέμα, συγκλίνανε όλα και χωρίς κανένα μπέρδεμα πήρανε ένα-ένα την προκαθορισμένη θέση τους. Πουθενά τρεμούλιασμα φτερών, στραβοτιμονιά καμιά. Ο μέγας σχηματισμός των JU-88 χωρίς νευρικότητες και κινήσεις περιττές ζυγήθηκε στοιχήθηκε και πάλι, τακτοποιήθηκε γοργά και με την άψογη μύτη του σημάδεψε τη Δύση και πήρε να ξεμακραίνει σταθερά. Σβέλτος και ξαλαφρωμένος. Τα Στούκας φέραν και αυτά μια τελευταία βόλτα, καβάλησαν τους ανεμόμυλους και χάθηκαν αφήνοντας για ώρα στ’ αφτιά μας τη βουερή εντύπωση των δυνατών κινητήρων τους.

Ο ουρανός αποκαλύφθηκε πάλι γαλάζιος και πεντακάθαρος. Μας κάλυψε η σιωπή. Μια σιωπή βαθιά, παράξενη, η σιωπή του απείρου. Οι άνθρωποι πήραν να βγαίνουν από το χαντάκι μουδιασμένοι και βρώμικοι. Κοιταζόντουσαν ξέπνοοι ακόμα, σαστισμένοι.
...
Βάστηξε το κακό κοντά τρεις ώρες. Κι όλα εξαρθρωθήκανε, παραλύσανε. Έμεινε μονάχα ο πανικός μεσ’ στα χαλάσματα να ουρλιάζει και με το καφτερό του χνώτο να σαλαγάει τους ανθρώπους. Ψυχομάχαγε η πολιτεία. Άδειαζε. Παραλογιασμένοι οι άνθρωποι άρπαχναν τη ζωή τους στα χέρια, δρασκέλιζαν τους νεκρούς και με τις εκρήξεις ζωντανές στα αφτιά τους φεύγανε.

Κι έφυγα γρήγορα, τράβηξα διαγώνια για το Γεφυράκι. Φωνές, κλάματα, ουρλιαχτά, «βοήθεια», πτώματα και λαβωμένοι έβλεπα κι άκουγα, κρατιόμουνα με δύναμη, δεν άφηνα όλη κείνη την απελπισία να περάσει μέσα μου. Έτρεχα. Στους δρόμους, τα μπάζα σωροί αξεπέραστοι, μαύρες καπνιές φτεροκόπαγαν στον αέρα- ίδιες νυχτερίδες- στάχτες. Κι οι τοίχοι άλλοι γκρεμισμένοι κι άλλοι όρθιοι, μόνοι αυτοί, χωρίς να βαστάνε καμιά σκεπή και με τ’ ανοίγματα των παραθύρων τους άδεια, σα βγαλμένα μάτια. Η άμοιρη η πολιτειούλα μας, η ασήμαντη, για μια φορά κι αυτή μπερδεύτηκε στο βηματισμό της ιστορίας και γίνηκε κομμάτια…"

Τέσσερις ημέρες μετά ξεκινά η Γερμανική Κατοχή στο νησί μας. Στις 21 Νοεμβρίου οι Γερμανοί αποβιβάζονται στη Σάμο και παρελαύνουν στους έρημους δρόμους του Βαθιού...