Είναι αληθινή τύχη να βρεθεί κάποιος, τις µέρες του Πάσχα στους Φούρνους.
Γιατί, εκτός από τα έθιµα που είναι πατροπαράδοτα σ' όλη την Ελλάδα -όπως ο στολισµός κι η περιφορά του Επιταφίου- υπάρχουν και πολλές ιδιαίτερες εκδηλώσεις: ανάµεσά τους το στήσιµο και κάψιµο του Σωρού τη βραδιά της Ανάστασης, το κάψιµο του οµοιώµατος του Ιούδα και τα φανταστικά πυροτεχνήµατα. Χαρούµενη νότα αποτελούν τα παιδιά, που συµµετέχουν µε τον τρόπο τους έξω από την εκκλησία του Αγ. Νικολάου, στην επιλογή των λουλουδιών του επιταφίου.
Πολύ χαρακτηριστικό είναι το έθιµο του «Σωρού». Είναι µια παλιά συνήθεια των Φουρνιωτών να µαζεύουν από τις θαµνώδεις λοφοπλαγιές πολλά ξύλα και κλαδιά, να τα συγκεντρώνουν σ’ έναν µεγάλο σωρό και τη στιγµή της Ανάστασης να του βάζουν φωτιά.
Η όλη διαδικασία είναι πολύ συναρπαστική και ξεκινάει νωρίς το πρωί της Μ. Παρασκευής σε µια κατάφυτη από θάµνους πλαγιά, πάνω από το γήπεδο των Φούρνων. Εκεί συναντάµε µια µυρµηγκιά δεκάδων αντρών, από πολύ νεαρές ως αρκετά προχωρηµένες ηλικίες. Μαζί τους, σκαρφαλωµένα στη δύσβατη πλαγιά, είναι ένα φορτηγό κι ένας φορτωτής. Όλοι δουλεύουν µε φούρια, αδράχνουν τους θάµνους που έχει ξεριζώσει ο φορτωτής κι ύστερα τους κουβαλάνε στο φορτηγό.
Εκεί, ένας έµπειρος άντρας τους στοιβάζει µε επιµέλεια, πατώντας τους κι από πάνω, για να χωρέσουν περισσότεροι. Ο φορτωτής πάλι, για να προλάβει τόσους κουβαλητές, σκάβει το έδαφος ασταµάτητα, ξεριζώνει το ένα πίσω από τ’ άλλο αχινοπόδια και αγκάθια. Πού και πού ξεχερσώνει κι από κανένα θυµάρι. Μικρό το κακό, είναι κατάφυτη η πλαγιά.
Κάποια στιγµή γεµίζει το φορτηγό. Κατηφορίζει τότε αργά αργά ως την άσφαλτο, σταµατάει στην άκρη και περιµένει τα υπόλοιπα τέσσερα, που τα γεµίζει από τα πρανή του δρόµου ένας δεύτερος φορτωτής. Πολύς κόσµος κι εδώ, µεγάλοι και µικροί, πρέπει να ξεπερνάνε τους 50.
Την ίδια ώρα που οι άντρες καταγίνονται µε τα ξύλα του σωρού, οι γυναίκες βάζουν τις τελευταίες «πινελιές» στον στολισµό του Επιτάφιου, στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Έχοντας ξεκινήσει απ’ τα χαράµατα, το µεσηµέρι ο Επιτάφιος είναι έτοιµος. Είναι µια εκπληκτική σύνθεση από πολύχρωµα λουλούδια, που έχουν δηµιουργήσει, µετά από µακρόχρονη εµπειρία, τα επιδέξια χέρια των Φουρνιώτισσων γυναικών.
Αποµεσήµερο πια. Ξαφνικά την ηρεµία ταράζουν επίµονα κορναρίσµατα. Μια ολάκερη ποµπή από αυτοκίνητα, µηχανάκια και τα πέντε, βαρυφορτωµένα φορτηγά, κατηφορίζει προς το λιµάνι, µ’ όλους αυτούς τους άντρες που για ώρες µάζευαν τα κλαδιά. Με δαιµονισµένο θόρυβο διασχίζουν την παραλία και στο τέλος της προκυµαίας κάνουν µεταβολή κι αραδιάζονται το ένα πίσω από τ’ άλλο, στο πλάι του δρόµου, µπροστά στα δυο πρώτα καφενεία - ταβερνάκια της προκυµαίας. Τα τραπέζια είναι ήδη στρωµένα στα µαγαζιά, µε πάµπολλα µεζεδάκια, µπύρες και κρασιά.
Τσουγκρίσµατα, χαρούµενα πρόσωπα, ευχές για «καλή Ανάσταση», µε υγεία και την επόµενη χρονιά. Τσουγκρίζουµε και πίνουµε µαζί τους. Κάθε ξένος είναι καλοδεχούµενος στο τραπέζι των Φουρνιωτών.
Βράδυ στο Σοκάκι. Όλος ο κόσµος ανηφορίζει προς την πλατεία. Γεµάτη η εκκλησία του Αγίου Νικολάου, µέσα κι έξω. Περνούν όλοι και προσκυνούν τον Επιτάφιο. Στο Σοκάκι, ωστόσο, είναι σε εξέλιξη άλλο έθιµο. Δεκάδες νέοι στρώνουν το πλακόστρωτο δάπεδο, από την εκκλησία ως την παραλία, µε κλαδάκια της «λαµπρής». Είναι ο αυτοφυής θάµνος στις εξοχές των Φούρνων, µε µωβ λουλουδάκι και υπέροχο άρωµα λεβάντας. Σε κάθε µας βήµα ο αέρας µοσχοβολάει. Είναι µια πρωτόγνωρη εµπειρία.
Κάποιοι άλλοι νέοι έχουν αναλάβει καθήκοντα πιο... καυτά. Τοποθετούν στο έδαφος, στο κορµό κάθε µουριάς, από ένα τενεκεδάκι µε εύφλεκτα υλικά. Όταν ανάβουν, έτσι όπως είναι τοποθετηµένα σε διπλή µακριά σειρά, δηµιουργούν ένα θέαµα πολύ εντυπωσιακό. Αναρίθµητα φλεγόµενα κουτάκια συνεχίζουν ως το τέλος της προκυµαίας αλλά και στον δρόµο που κατηφορίζει από τους µύλους.
Κατά την διάρκεια της περιφοράς του επιταφίου, οµάδες πιστών συνοδεύουν ψέλνοντας τα εγκώµια µέχρι το λιµάνι.
Εκεί, µόλις αφιχθεί η ποµπή, τα πλοιάρια χαιρετούν µε τις σειρήνες τους τον επιτάφιο και αναγγέλλουν την Ανάσταση που πλησιάζει. Κατόπιν, η ποµπή επιστρέφει στην εκκλησία και ο επιτάφιος στηρίζεται στις πλάτες ανδρών για να περάσουν όλοι από κάτω να προσκυνήσουν. Αφού περάσει κι ο τελευταίος πιστός, τοποθετείται ξανά εντός του ναού για να ολοκληρωθεί ο επιτάφιος θρήνος.
Μ. Σάββατο, Εορτασµός µοναδικός
Από νωρίς το πρωί οι άντρες που αποτελούν την "
οµάδα του σωρού" επιστρατεύουν όλη τη µαστοριά τους για το καλύτερο δυνατό στοίβαγµα των κλαδιών. Πλέκουν τους αγκαθωτούς θάµνους σφιχτά µεταξύ τους και σύντοµα δηµιουργούν µια σταθερή βάση που ανυψώνεται διαρκώς. Για περισσότερη, µάλιστα, ασφάλεια, φράσσονται ολόγυρα τα κλαδιά µε συρµάτινα πλέγµατα χοντρά. Το τελικό αποτέλεσµα είναι εκπληκτικό. Τα πέντε γεµάτα φορτηγά έχουν, ως δια µαγείας, συµπυκνωθεί σ’ έναν και µοναδικό σωρό. Που µε τέλειο σχήµα κόλουρου κώνου, ξεπερνάει σε ύψος τα 5 µέτρα!
Την ίδια ώρα, στα ψηλώµατα του Αγίου Μηνά, πριν από τη Χρυσοµηλιά, δυο νέοι Χρυσοµηλιώτες, παλεύουν µε τ’ αγκάθια σε µια δύσβατη πλαγιά. Εδώ δεν υπάρχουν φορτηγά και φορτωτές. Μοναδικά εργαλεία στα χέρια των δυο νέων είναι ο κασµάς για το ξερίζωµα κι ένα σχοινί για το δέσιµο και τράβηγµα των κλαδιών.Που θα µεταφερθούν στην είσοδο της Χρυσοµηλιάς, όπου θ' ανάψει ένας δεύτερος σωρός, όχι τόσο µεγάλος σαν των Φούρνων αλλά αρκετός για τη διατήρηση του εθίµου ζωντανού.
Νωρίς το απόγευµα µαυρίζει ο ουρανός. Ξεσπάει µια µπόρα µε ένταση σφοδρή. Κουνούν όλοι τα κεφάλια τους, σκεφτικοί. Με τέτοιες συνθήκες πώς θ’ ανάψει ο σωρός; Την ώρα, ωστόσο, του δειλινού ηµερεύει ο καιρός, καταλαγιάζει ο αέρας και σταµατάει η βροχή. Με το πέσιµο της νύχτας τίποτε δεν θυµίζει το ξέσπασµα της φύσης. Καλοντυµένοι όλοι ανηφορίζουν το Σοκάκι για να γιορτάσουν στον ναό του Αγίου Νικολάου την πιο λαµπρή γιορτή της Ορθοδοξίας.
Εµείς, ωστόσο, επιλέγουµε άλλο σηµείο για την Ανάσταση του Κυρίου: τον στρατηγικό λόφο πάνω από τους Φούρνους, όπου είναι, ήδη, έτοιµος ο σωρός. Κόσµος πολύς εδώ πάνω, µας καλωσορίζουν στη συντροφιά τους. Το σπιτάκι του γηπέδου έχει, για την περίσταση, µετατραπεί σε ψησταριά. Μοσχοβολάει ο τόπος από τα ντόπια κρέατα που ψήνονται στη θράκα. Μπύρες, κρασιά, λαϊκά τραγούδια και χωρατά συµπληρώνουν το σκηνικό. Ένα σκηνικό αυθεντικό, γεµάτο ένταση και αναµονή για την µεγάλη της Αναστάσεως στιγµή.
Μια µεγάλη οµάδα νέων απαρνούνται ξαφνικά τις µπύρες και τα κρασιά. Με φακούς στα χέρια και άφοβοι σαν κατσίκια, κατηφορίζουν την απότοµη πλαγιά κι ανάβουν ένα- ένα τα τενεκεδάκια, που είναι εκεί τοποθετηµένα από νωρίς. Φωτίζεται η σκοτεινή πλαγιά, τα αναµµένα τενεκεδάκια σχηµατίζουν δυο πελώρια φλογισµένα γράµµατα, «Χ» και «Α» (Χριστός Ανέστη), ορατά από παντού.
Στο µεταξύ ο αέρας έχει πέσει εντελώς. Μυριάδες άστρα λάµπουν στον ουρανό. Είναι µια νύχτα Ανάστασης όπως την έχουν όλοι ονειρευτεί.
Εκεί στο µεσονύχτι ηχούν χαρµόσυνα οι καµπάνες του Αη-Νικόλα. Είναι το σύνθηµα για τις εκπληκτικές στιγµές που ακολουθούν: βαρελότα, κροτίδες και δυναµίτες, ριπές όπλων και βεγγαλικά δονούν την ατµόσφαιρα και σχηµατίζουν πελώριες, φωτεινές και πολύχρωµες οµπρέλλες στον ουρανό. Όχι µόνον στους Φούρνους αλλά και στην αντικρινή Θύµαινα και στην -αθέατη πίσω από τις Τσίµπες- Χρυσοµηλιά.
Τα αναµµένα τενεκεδάκια έχουν ήδη σχηµατίσει δυο µεγάλους φλεγόµενους σταυρούς, έναν στις πλαγιές της Θύµαινας κι έναν άλλο στις απότοµες πλαγιές της ακρόπολης του Αη-Γιώργη. Οι στιγµές είναι συγκλονιστικές και µοναδικές. Έχουν κάθε δικαίωµα να περηφανεύονται οι Φουρνιώτες, για το εντυπωσιακό έθιµο της Ανάστασης, που τόσα χρόνια διασώζουν στο νησί τους.
Το άγιο φως µεταφέρεται µε περισσή ταχύτητα από την εκκλησία στην πλαγιά του βουνού για να γίνει η ανάφλεξη του σωρού. Τα κλαδιά αρπάζουν πολύ εύκολα και η νύχτα γίνεται µέρα. Ο σωρός φλέγεται, οι καµπάνες ηχούν, τα κουτάκια φεγγοβολούν. Τα βεγγαλικά πέφτουν σε µεγάλη ποσότητα. Το νησί των Φούρνων "πέρνει φωτιά". Όπως απέναντι και η Θύµαινα, που συµµετέχει σ' όλο τούτο το µεγαλείο.
Την Κυριακή του Πάσχα δεν έχουν σούβλες και δεν αναδίδουν τσίκνες οι αυλές. Εδώ το έθιµο επιβάλλει κατσίκι στο φούρνο γεµιστό. Νωρίς το απόγευµα η πλατεία του Αγίου Νικολάου γεµίζει ασφυκτικά. Από το Ηρώο Πεσόντων η θέα στην ακρόπολη είναι µοναδική. Εξίσου θεαµατικός είναι κι ο στολισµός της µε αναρίθµητες πορτοκαλί και κόκκινες σηµαιούλες, σηµαίες ελληνικές κι ένα µεγάλο πανώ µε το χαρµόσυνο µήνυµα «ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ».
Λίγο µετά τις 5 χτυπάει η καµπάνα, βάζουν φωτιά στο οµοίωµα του Ιούδα που κρέµεται από τα κλαδιά του πλατανιού. Ξαναχτυπάει η καµπάνα κι αρχίζει στην ακρόπολη µάχη φοβερή, µε αµέτρητες και πάλι ρουκέτες, βαρελότα, κροτίδες και δυναµίτες. Λίγο πριν τις 6 η κυρίως µάχη τελειώνει. Αποµένουν κάποιοι κρότοι σποραδικοί, που θα συνεχίσουν όλο και πιο αραιοί, ως αργά.
Κείμενο: Θεόφιλος Μπασγιουράκης
Φωτογραφίες: Άννα Καλαϊτζή
