Νέο βιβλίο του κ. Μανώλη Βαρβούνη: Εισαγωγή στη Θρησκευτική Λαογραφία

Μ. Γ. Βαρβούνης, Εισαγωγή στη Θρησκευτική Λαογραφία 1. Λαϊκή θρησκευτικότητα και παραδοσιακή θρησκευτική συμπεριφορά. Θεσσαλονίκη 2017, σσ. 446 και Εισαγωγή στη Θρησκευτική Λαογραφία 2. Ο κύκλος του χρόνου – Ο κύκλος της ζωής – Ο κύκλος της λατρείας. Θεσσαλονίκη 2017, σσ. 490 (εκδ. οίκος Κ. & Μ. Αντ. Σταμούλη).

Ο κλάδος της θρησκευτικής λαογραφίας, όπως εισαγωγικά παρουσιάζεται στο μετά χείρας έργο, και ο οποίος σχετικά όψιμα άρχισε να καλλιεργείται επιστημονικά και στη χώρα μας, κινείται στο μεταίχμιο μεταξύ παράδοσης και νεωτερικότητας. Το γεγονός αυτό είναι καθοριστικό για τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει τις λαϊκές εκδηλώσεις που μελετά, αλλά και για τη θέση που κατέχει στο πλαίσιο της σύγχρονής μας μελέτης του λαϊκού πολιτισμού. Συνυπάρχουν επίσης στις επιμέρους εκδηλώσεις της λαϊκής θρησκευτικότητας στοιχεία ταυτοτήτων, που προσδιορίζουν την μορφή και την ουσία της παραδοσιακής καθημερινότητας.

Τόσο τα έθιμα, όσο και οι σύγχρονες παραλλαγές και ανανεώσεις τους, όπως λ.χ. η συμβολική χρήση των τοπικών ενδυμασιών, η αναδόμηση και η ανασημασιοδότηση των πανηγύρεων αλλά και η υιοθέτηση νέων ή εισηγμένων εθίμων, αυτό υποδηλώνουν, αναδεικνύοντας την θρησκευτική λαογραφία σε βασικό παράγοντα μελέτης όχι μόνο της παραδοσιακής κοινωνίας, αλλά και της νεωτερικής, παγκοσμιοποιημένης και εν μέρει εκκοσμικευμένης κοινωνίας της εποχής μας, η οποία ωστόσο αποτελεί την σύγχρονη έκφραση του λαϊκού πολιτισμού.

Οι βασικότερες από αυτές τις πτυχές, που σχετίζονται τόσο με την έννοια και το περιεχόμενο της θρησκευτικής λαογραφίας, όσο και με τα επιμέρους περιεχόμενά της, εξετάζονται στη συνέχεια λεπτομερέστερα, με στόχο να σχηματιστεί το περίγραμμα μελέτης των ζητημάτων που σχετίζονται με την θρησκευτική λαογραφία, στο σύνολό της. Οπωσδήποτε, όσα εδώ γράφονται αποτελούν, ως ένα βαθμό τις επιστημονικές απόψεις του συγγραφέα, στο βαθμό που η υποκειμενικότητα λειτουργεί ακόμη στην ανάλυση και ερμηνεία των δεδομένων των κοινωνικών επιστημών. 

Ελπίζουμε ότι όσοι θα διαβάσουν το βιβλίο αυτό θα οδηγηθούν σε μελέτες και συμπεράσματα που θα προωθήσουν τόσο τις ελληνικής λαογραφικές σπουδές, όσο και την μελέτη της θρησκευτικής λαογραφίας γενικότερα. Πρόκειται για ένα σπουδαίο κλάδο της επιστημονικής μελέτης της καθημερινότητας, ιδίως αν κανείς λάβει υπόψη πόσο επηρεάζει την καθημερινή μας ζωή η θρησκεία και οι τελετουργικές και θρησκευτικές πρακτικές, ιδέες και συμπεριφορές, ακόμη και αν συχνά δεν το συνειδητοποιούμε ή δεν το αντιλαμβανόμαστε.

Στον δεύτερο τόμο της δίτομης εισαγωγής στην θρησκευτική λαογραφία, περιλαμβάνονται τα σχετικά με τον κύκλο της ζωής, τον κύκλο του χρόνου και τις επιμέρους λατρευτικές πράξεις και πρακτικές, που απαρτίζουν το σύστημα της λαϊκής θρησκευτικότητας και δομούν τις τελετουργικές πρακτικές των εκδηλώσεών της. Πρόκειται για ζητήματα από την ελληνική θρησκευτική λαογραφία, τα οποία επεκτείνουν όσα θεωρητικά και μεθοδολογικά αναπτύχθηκαν στον πρώτο τόμο, δίνοντας παραδείγματα και αναλύσεις των τάσεων και των φαινομένων που εκεί εντοπίστηκαν και αναφέρθηκαν. 

Με τον κύκλο της ζωής ασχολήθηκε παλαιότερα συστηματικά ο Γ. Κ. Σπυριδάκης, στο γνωστό σπουδαίο, αν και παραγκωνισμένο σήμερα έργο του, που ξεπερνά κατά πολύ τα πλαίσια ενός διδακτικού συγγράμματος του μαθήματος της λαογραφίας, όπως εμφανίζεται. Αλλά και για τον κύκλο του χρόνου είναι γνωστά – και εν πολλοίς αξεπέραστα – τόσο το συστηματικό βιβλίο του Γ. Α. Μέγα για τα ελληνικά έθιμα της λαϊκής λατρείας, όσο και τα πέντε εποχικά βιβλία του Δ. Σ. Λουκάτου, όπου συγκεντρώνονται εκδομένα και ανέκδοτα σχετικά κείμενά του.

Με βάση τα βιβλία αυτά, επιχειρείται εδώ η παρουσίαση των βασικών περιεχομένων της θρησκευτικής λαογραφίας σε τρεις κύκλους, της ζωής, του χρόνου και της λατρείας, ώστε να παρουσιαστεί το υλικό ενίοτε με μια νέα σύνθεση, και πάντως σε πολλά σημεία με καινούργιες ερμηνευτικές προτάσεις και θεωρήσεις. Κυρίως δε επιχειρείται η απομάκρυνση από την παλαιότερη οπτική της «λαϊκής λατρείας» και η ένταξη των δεδομένων στο ερμηνευτικό σχήμα της παραδοσιακής θρησκευτικής συμπεριφοράς.

Τα επιμέρους παραδείγματα προέρχονται λοιπόν από την υπάρχουσα πρωτογενή βιβλιογραφία και στις ερμηνείες που προτείνονται χρησιμοποιούνται τα δεδομένα της σύγχρονης επιστημονικής λαογραφίας. Παραλλήλως, όπως συμβαίνει και στον πρώτο τόμο του έργου, η βιβλιογραφία που παρέχεται στο τέλος είναι περισσότερο μια βάση για περαιτέρω μελέτη των ενδιαφερομένων, παρά μια απλή αλφαβητική συγκέντρωση των τίτλων που χρησιμοποιούνται στις παραπομπές του κυρίως μέρους, κάτι που επίσης ενισχύει τον εισαγωγικό χαρακτήρα του έργου.